Magdalena Szpunar

skany publikacji::   DJVU PDF
Przy cytowaniu zastosuj nastpujcy opis bibliograficzny:
Magdalena Szpunar,
Niepenosprawni na rynku pracy w wojewdztwie podkarpackim,
M. Malikowski (red.), Kategorie spoeczne Podkarpacie najbardziej zagroone trwaym bezrobociem, Rzeszw, 2006, s. 69-89

Magdalena Szpunar

Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania

 

 

 

Niepenosprawni na rynku pracy w wojewdztwie Podkarpackim

 

 

1. Sytuacja spoeczno-demograficzna osb niepenosprawnych

 

Niepenosprawno jest zjawiskiem o wymiarze zarwno medycznym, gdy na podstawie zmiennych medycznych klasyfikuje si jej rodzaj, ale take ma wymiar spoeczny przejawiajcy si w moliwociach codziennego funkcjonowania, penienia rozmaitych rl spoecznych[1]. Terminy niepenosprawno, niepenosprawny na stae zagociy w naszym jzyku stosunkowo niedawno, wypierajc raczej pejoratywne okrelenia inwalidztwo, inwalida od aciskiego invalidus, co oznacza czowieka sabego, chorego, bezsilnego[2]. Jeszcze w latach 80. terminu inwalida uywano wymiennie z okreleniami typu osoba z odchyleniami od normy, osoba trwale poszkodowana na zdrowiu, czy osoba upoledzona[3]. Trudno nie zauway, jak wiele ignorancji wykazywalimy w stosunku do osb, ktre szczeglnie powinny spotyka si z szacunkiem i zrozumieniem.

Gwny Urzd Statystyczny proponuje, by za osob niepenosprawn uznawa tak jednostk, ktra posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osob, ktra takiego orzeczenie nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawnoci w wykonywaniu czynnoci podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsuga)[4]. Funkcjonuj rwnie inne definicje niepenosprawnoci, ktre - obok wymiaru fizycznego niepenosprawnoci - zwracaj uwag na spoeczny wymiar zjawiska. Warto tutaj przywoa objanienie A. Kurzynowskiego, ktry definiuje osob niepenosprawn jako jednostk, ktrej stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemoliwia wypenienie zada yciowych i rl spoecznych zgodnie z przyjtymi normami prawnymi i spoecznymi[5].

Zgodnie z Kart Praw Osb Niepenosprawnych z dnia 1 sierpnia 1997 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, e osoby niepenosprawne maj prawo do niezalenego, samodzielnego i aktywnego ycia oraz nie mog podlega dyskryminacji. Tutaj karta wymienia szereg elementw, jakie maj ow dyskryminacj niwelowa lub w ogle do nich nie dopuszcza, ale - jak atwo zauway - wiele z nich pozostaje tylko w sferze yczeniowej, jak chociaby brak barier architektonicznych.

Zbiorowo osb niepenosprawnych dzieli si na dwie klasy[6]:

- osoby niepenosprawne prawnie, tj. takie, ktre posiadaj aktualne orzeczenie wydane przez uprawniony do tego organ;

- osoby niepenoprawne biologicznie, tj. takie, ktre nie posiadaj orzeczenia o niepenosprawnoci, ale posiadaj bd odczuwaj cakowit niezdolno do wykonywania czynnoci podstawowych.

Zgodnie z obowizujcymi rozporzdzeniami w systemie orzecznictwa w celu przyznania niepenosprawnoci wyrnia si trzy stopnie niepenosprawnoci[7]:

- znaczny obejmuje osoby niezdolne do podjcia zatrudnienia lub zdolne do podjcia zatrudnienia w zakadzie pracy chronionej lub zakadzie aktywizacji zawodowej;

- umiarkowany obejmuje osoby o naruszonej sprawnoci organizmu, zdolne do zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb niepenosprawnoci;

- lekki obejmuje osoby o naruszonej sprawnoci organizmu, zdolne do wykonywania zatrudnienia, nie wymagajc pomocy innej osoby.

Rys. 1. Struktura osb niepenosprawnych prawnie w wieku 15 lat i wicej wedug stopnia niepenosprawnoci w wyszczeglnionych grupach wieku w 2003 r.

rdo: A. Iwanek, Osoby niepenosprawne na rynku pracy w Polsce w 2003 r., Ministerstwo Polityki Spoecznej, Warszawa 2004, s. 11

Orzecznictwo ZUS stosuje tutaj jednak nieco inn klasyfikacj, biorc pod uwag niezdolno do pracy zarobkowej std t klasyfikacj nazywa si ekonomiczn. ZUS wyrnia trzy rodzaje sytuacji[8]:

- cakowit niezdolno do pracy oraz samodzielnej egzystencji

- cakowit niezdolno do pracy

- czciow niezdolno do pracy

W wietle wynikw Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. liczba niepenosprawnych w Polsce wynosia w momencie badania 5457 tys. osb, przy czym prawne potwierdzenie niepenosprawnoci posiadao 4450 tys. osb, w tym 4326 w wieku 15 lat i wicej. Zblione dane otrzymujemy z BAEL[9], ktre w II kwartale 2002 roku podaj 4332 tys. osb niepenosprawnych prawnie (dotyczy osb z populacji 15+). Warto tutaj zwrci uwag, i w okresie od 1997 do roku 2003 liczba osb niepenosprawnych systematycznie spada, z poziomu 15,6% w roku 1997 do poziomu 13,5% w roku 2003[10].

Rys. 2. Liczba osb niepenosprawnych w latach 1993-2003

rdo: A. Iwanek, dz.cyt., s. 7

 

Jeli chodzi o struktur wiekow niepenosprawnych, mona zauway pewn tendencj ich liczba w oglnej liczbie ludnoci zwiksza si wraz z wiekiem i to w sposb niemal liniowy. Jak susznie zauwaa gwny specjalista w Biurze Penomocnika Rzdu do Spraw Osb Niepenosprawnych A. Iwanek, o ile starszy wiek osb niepenosprawnych jest cech naturaln, to jednak wynoszcy 59,0% udzia jednostek w wieku produkcyjnym (18-59/64) moe niepokoi.

 

Rys. 3. Osoby niepenosprawne na 100 osb ludnoci ogem w wieku 15 lat i wicej wg grup wiekowych w 2003 roku.

rdo: A. Iwanek, dz.cyt., s. 8

Jeli chodzi o zrnicowanie niepenosprawnoci wedug pci, trudno mwi o znaczcych rnicach dla mczyzn odsetek ten wynosi 13,9%, dla kobiet 13,1%. Niepenosprawni czciej jednak pochodz ze wsi (14,6%) ni z miasta (12,8%). Wojewdztwa o najwyszej czstoci niepenosprawnoci prawnej w 2003 roku to maopolskie, lubelskie i lubuskie, najnisz za liczb niepenosprawnych odnotowao wojewdztwo lskie i mazowieckie. Wojewdztwo podkarpackie lokuje si dokadnie w redniej - osigajc poziom 13,5%, taki sam odsetek stanowi redni oglnopolsk (zob. rys. 4) [11].

Niepenosprawni legitymuj si sabszym wyksztaceniem ni osoby sprawne. W roku 2003 a 46% osb niepenosprawnych w wieku 15 lat i wicej miao co najwyej wyksztacenie gimnazjalne; dla porwnania - 27,7% wrd osb sprawnych. Wyksztacenie rednie zawodowe i policealne miao 16,3% niepenosprawnych, wobec 23,7% osb sprawnych. Jedynie 4,5% osb niepenosprawnych miao wyksztacenie wysze, wrd sprawnych odsetek ten by niemal trzykrotnie wyszy i wynosi 11,9%[12].

 

Rys. 4. Osoby niepenosprawne prawnie na 100 osb ludnoci ogem w wieku 15 lat i wicej wedug wojewdztw w 2003 r.

rdo: A. Iwanek, dz.cyt., s. 9

 

2. Problemy metodologiczne w badaniu osb niepenosprawnych

Osoby niepenosprawne stanowi szczegln kategori respondentw. Problematyczny wydaje si tutaj dobr operatu i wylosowanie prby do badania. Coraz czciej przy badaniu osb niepenosprawnych kryterium biomedyczne traci na znaczeniu, w stosunku do kryterium socjomedycznego. Kryterium socjomedyczne ujmuje niepenosprawno nie tylko jako fizyczne bd psychiczne kalectwo, ale take ukazuje niepenosprawno w szerszym kontekcie, a mianowicie jako moliwo penienia okrelonych rl spoecznych[13]. Coraz czciej stosuje si wskaniki subiektywne, czyli postrzeganie i samoocen badanego.

Szczegln uwag naley zwrci na szkolenie ankieterw w sytuacji, gdy zastosowanym narzdziem badawczym jest wywiad. W przypadku naszego badania korzystalimy wanie z wywiadu i szczegln nacisk przy szkoleniu respondentw pooono na kwestie aranacji wywiadu, tworzenia przyjaznej atmosfery, ewentualnie sposb zadawania pyta. Zwrcono uwag na szczeglnie delikatn sfer dotyczc stopnia niepenoprawnoci i jej rodzaju, gdy przez niektre osoby to pytanie mogo by potraktowane jako draliwe. Subtelno, wyczucie taktu i fachowo w prowadzeniu wywiadu miay tutaj ogromne znaczenie. Przy przygotowywaniu ankieterw informowalimy o tym, e w wielu przypadkach w momencie przeprowadzania wywiadu niepenosprawnej osobie moe towarzyszy opiekun, gdy tego wymaga sytuacja. Bardzo czsto ankieter musia podejmowa decyzj, czy respondent jest w ogle w stanie uczestniczy w badaniu. Aby nieco uatwi podjcie tej problematycznej decyzji warto ju przy doborze prby eliminowa respondentw ze znacznym stopniem niepenosprawnoci.

Jak zauwaa jednak P. Sztabiski modelowanie wywiadu pod ktem uzyskiwania informacji od specjalnej kategorii respondentw wystpuje praktycznie w kadych badaniach[14]. Badania nad osobami niepenosprawnymi stawiaj przed badaczami wiele szczeglnych wyzwa, cho podstawowe reguy metodologiczne pozostaj bez zmian. Z pewnoci kwestionariusz wywiadu w tak specyficznej kategorii osb jest lepszym narzdziem, od kwestionariusza ankiety. Unikamy bowiem trudnoci w interpretacji pyta jednake o wiele wikszy ciar spoczywa na ankieterze i to od jego fachowoci, dowiadczenia i profesjonalizmu, zaley, jakiej jakoci dane uda nam si uzyska.

3. Niepenosprawni a rynek pracy

 

Niepenosprawno poczona z niskim poziomem wyksztacenia implikuje wysokie ryzyko pozostania poza rynkiem pracy. Zauwaa si bowiem bardzo wysoki stopie dezaktywizacji osb niepenosprawnych. Naley jednak zauway, i najczciej pracuj osoby niepenosprawne na wsi (blisko co czwarta), w pozostaych przypadkach wskanik zatrudnienia nie przekracza 20%[15]. Warto tutaj jednak zwrci uwag, i znalezienie pracy przez osob niepenosprawn to nie tylko sposb na polepszenia swojej sytuacji ekonomicznej, ale take (a moe przede wszystkim) niezbdny warunek do poczucia wasnej wartoci i integracji ze spoeczestwem[16].

W latach 1993 - 2003 obserwujemy stale rosnc populacj niepenosprawnych biernych zawodowo. W roku 2003 a 83,5% osb niepenosprawnych w wieku 15 lat i wicej byo biernych zawodowo, przy czym a 76,3% stanowiy jednostki w wieku produkcyjnym[17].

 

Rys. 5. Udzia osb biernych zawodowo wrd osb niepenosprawnych w wieku 15 lat i wicej w latach 1993 - 2003

rdo: A. Iwanek, dz.cyt., s. 13

 

W wojewdztwie podkarpackim kocem czerwca 2004 roku w urzdach pracy zarejestrowanych byo 2936 osb bezrobotnych niepenosprawnych, co daje 1,9% oglnej liczby bezrobotnych w tym wojewdztwie.

 

4. Charakterystyka badanej prby

 

Badaniu zostao podanych 145 osb niepenosprawnych, w tym: 45,5% kobiet (66 osb) i 54,5% mczyzn (79 osb).

 

Rys. 6. Struktura badanych wedug pci

Wrd badanych respondentw 17,6% legitymuje si wyksztaceniem podstawowym i niepenym podstawowym, zasadniczym zawodowym - 42,3%, rednim oglnoksztaccym -13,4%, policealnym i rednim zawodowym - 20,4%, wyszym licencjackim - 3,5% oraz wyszym magisterskim - 2,8%.

 

Rys. 7. Struktura badanych wedug wyksztacenia

Najwiksz liczb spord respondentw stanowiy osoby zamieszkujce na wsi nie bdcej siedzib gminy 40,6% bd wsi bdcej siedzib gminy 16,1%, 14% badanych mieszka w miecie powyej 50 000 mieszkacw i niemal taka sama liczba w miecie liczcym od 10 001 do 20 000 mieszkacw (13,3%).

 

Rys. 8. Struktura badanych wedug miejsca zamieszkania

Najwiksz liczb spord respondentw stanowiy osoby pomidzy 41 a 50 rokiem ycia 30,8% oraz pomidzy 19 a 30 rokiem ycia 30,3%. Najmniejszy odsetek spord badanych zajmoway osoby pomidzy 51 a 60 rokiem ycia 15,3% oraz 31 a 40 rokiem ycia 17,5%.

 

Rys. 9. Struktura badanych wedug wieku

Niemal poowa respondentw nie posiada dzieci 44,8%. Spord osb posiadajcych dzieci, dwoje dzieci ma 18,9% badanych, 14% jedno dziecko, 13,3% troje dzieci, a 9,1% czworo i wicej.

 

Rys. 10. Respondenci wedug liczby dzieci

 

5. Przeszo zawodowa badanych

 

Niemal co pity badany (22,7%) pracowa zawodowo od 11 do 20 lat. Co szsty respondent ma za sob 21-30 - letni sta pracy, a co sidmy (12,1%) mia sta pracy wynoszcy od jednego roku do 5 lat. Powyej 30 lat pracowao 2,8% badanych, a poniej roku pracowao 13,5%[18].

Co trzeci badany bezrobotny pracowa tylko w jednym zakadzie pracy (31,4%), a co pity w dwch lub trzech miejscach. W badanej zbiorowoci bezrobotnych wikszo stanowi osoby, ktrych pierwsza praca nie bya w wyuczonym zawodzie (61,2%), dla 38,8% pierwsza praca bya tak.

Najwiksza liczba respondentw spord tych, ktrzy w ogle pracowali kiedy zawodowo, bya zatrudniona w zakadzie prywatnym 40,1%, w pastwowym pracowao 34,5%, spdzielczym 6,3%, w zakadzie samorzdowym pracowao1,4% badanych.

Co pity ankietowany straci prac z powodu likwidacji zakadu pracy bd stanowiska (21,8%) lub z powodu zakoczenia pracy na czas okrelony czy dorywczej (20,4%). 7,7% badanych nie pracuje z powodu niezadowalajcych warunkw pracy, dla 5,6% respondentw bezporedni przyczyn utraty pracy bya sytuacja rodzinna zwizana z urodzeniem lub wychowywaniem dziecka, 2,8% badanych zostao zwolnionych z powodu braku kwalifikacji, a 2,1% z powodu nieprzestrzegania regulaminu pracy oraz konfliktw z wsppracownikiem. Najwikszy odsetek badanych (24,6%) podaje, i utraci prac z powodu innych przyczyn.

 

Rys. 11. Przyczyny utraty pracy przez badanych bezrobotnych

Zdecydowana wikszo badanych to osoby dugotrwale bezrobotne, pozostajce bez pracy powyej 24 miesicy 44,1%, od 2 do 6 miesicy bez pracy pozostaje 27,6%, od 7 do 12 miesicy przebywa na bezrobociu 15,2%. Od 13 do 24 miesicy 9% badanych jest bezrobotnych, do miesica bez pracy pozostaje 2,8%.

 

Rys. 12. Czas przebywania na bezrobociu

 

Spord niepenosprawnych 60% nisko ocenia swoje szanse na podjcie staej pracy (29% nisko, 31% bardzo nisko), co trzeci badany swoje szanse na znalezienie pracy ocenia przecitnie (31,7%), a tylko 7,6% badanych jako wysokie. Jednoczenie co drugi niepenosprawny przyznaje, i nie posiada dodatkowych kwalifikacji, oprcz tych nabytych w szkole. 79,9% badanych stwierdza, i nie ma adnych trudnoci z dostpem do rodkw komunikacji.

 

Rys. 13. Ocena szans na podjcie jakiejkolwiek staej pracy

 

Niepokoi moe fakt, i zdecydowana wikszo respondentw (83,8%) nie pobiera zasiku dla osb bezrobotnych, a tylko 16,2% niepenosprawnych taki zasiek otrzymuje.

 

6. Sytuacja materialno - bytowa badanych

 

Co drugi respondent deklaruje, i jest na utrzymaniu najbliszej rodziny, tj. ma, rodzicw bd dzieci, 11,7% badanych yje z renty i emerytury, a 10,3% z zasiku dla bezrobotnych, 8,3% osiga dochody z pracy dorywczej i sezonowej w Polsce, taki sam odsetek niepenosprawnych jako gwne rdo utrzymania podaje zasiek z opieki spoecznej.

 

Rys. 14. Gwne rda utrzymania

 

W niemal 80% gospodarstwach domowych respondentw tylko 1 osoba pracuje na etacie, w 15,3% 2 osoby, w 5,1% 3 osoby na etacie. Na niepenym etacie pracuje 1 osoba w 85,7% gospodarstw domowych osb niepenosprawnych, w 77,8% 1 osoba pracuje dorywczo, a w 71,4% 1 osoba pracuje za granic.

W 71,8% gospodarstw domowych osb badanych obok niepenosprawnego w PUP zarejestrowany jest jeszcze jeden czonek rodziny (71,8%), w co drugim gospodarstwie (48,1%) jedno niepenoletnie dziecko, a w 61,8% jeden emeryt lub rencista.

Deklarowane dochody osigane przez badanych s niewielkie. Co trzeci badany ma dochody poniej 200 z miesicznie (33,6%), 29,4% osiga dochody w przedziale od 201 do 300 z miesicznie, 18,9% deklaruje dochd w graniach od 301 do 400 z. Dochody w graniach 401 do 500 z osiga 9,8% respondentw, powyej 500 z 8,4%.

Niepokoi fakt, i niemal 92% badanych deklaruje osiganie dochodw poniej minimum socjalnego, ktre w grudniu 2005 wynosio 845,20 z (dla osb w wieku produkcyjnym i 782,60 z dla samotnych emerytw), a niemal 82% deklaruje dochody na 1 osob poniej minimum egzystencji (385,1 z).

 

Rys. 15. Przecitny miesiczny dochd na 1 osob w gospodarstwie domowym

Niskie osigane dochody przekadaj si na przecitn i z ocen wasnej sytuacji materialno-bytowej. Niemal co drugi badany ocenia swoj sytuacj materialn jako przecitn (49%), a 36,6% jako z (8,3% jako raczej z, 15,9% jako z, a 12,4% jako bardzo z). Tylko 13,8% respondentw poziom swojej egzystencji ocenia jako dobry (0,7% jako bardzo dobry, 8,3% jako dobry, a 4,8% jako raczej dobry).

 

Rys. 16. Ocena sytuacji materialno-bytowej

Spord tych, ktrzy oceniaj sw sytuacj jako raczej z, z lub bardzo z (36,6%), wikszo deklaruje brak pienidzy przede wszystkim na czynsz za mieszkanie i inne wiadczenia, tj. opaty za energi, gaz, opa 71,7%, na ywno brakuje pienidzy 54,7% badanych, na ksztacenie dzieci, tj. zakup ksiek, zeszytw, dodatkowe kursy jzykowe brakuje pienidzy 20,8% respondentw. Rzadziej ankietowani wskazywali brak pienidzy na lekarstwa 15,1% i obuwie 13,2%.

Rys. 17. Rozkad odpowiedzi na pytanie, na co brakuje pienidzy

7. Postrzeganie i ocena wasnej sytuacji

 

W najbliszym otoczeniu bezrobotni niepenosprawni spotykaj si z zatroskaniem 30,3% (6,9% bardzo czsto i 23,4% czsto), z chci pomocy - 28,4% badanych (6,9% bardzo czsto i 21,5% czsto), obojtnoci doznaje w swoim otoczeniu 23,4% badanych (3,4% bardzo czsto i 20% czsto). Respondenci deklaruj rwnie, i stykaj si w swoim otoczeniu z lekcewaeniem 11,1% (2,8% bardzo czsto i 8,3% bardzo czsto) oraz z okazywaniem wyszoci 10,3% (4,1% bardzo czsto i 6,2% czsto).

 

Tab.1. Stosunek otoczenia do osb bezrobotnych

 

Zdecydowana wikszo bezrobotnych niepenosprawnych przyznaje, i po utracie pracy nie zmieniy si ich relacje z najblisz rodzin, tj. partnerem yciowym, dziemi, rodzicami i krewnymi (80%). Tylko 14,1% odczuwa jakie zmiany, 4,4% nie ma zdania w tej kwestii. Jednoczenie 64,6% respondentw stwierdza, i najblisza rodzina bya im pomocna z chwil ich przejcia na bezrobocie, a16,7% nie odczua takiej postawy ze strony najbliszej rodziny. Zdaniem co drugiego badanego relacje ze znajomymi z chwil przejcia na bezrobocie rwnie nie ulegy zmianie (59,4%), zmian tych relacji odczuwa 21,7% respondentw.

 

Rys. 18. Zmiana relacji z najblisz rodzin z chwil przejcia na bezrobocie

 

A 65,3% bezrobotnych niepenosprawnych przy takich samych dochodach deklaruje, e preferowaoby prac w zakadzie sektora pastwowego, 11,1% wybraoby wasn firm, a 9% chciaoby pracowa w zakadzie sektora prywatnego.

Zdecydowana wikszo badanych, jako najbardziej uciliw kwesti zwizan z sytuacj osoby bezrobotnej, podaje obnienie poziomu ycia z powodu mniejszych dochodw (62,1%) i ograniczenie niezalenoci finansowej (47,6%). Respondenci zwracaj rwnie uwag na pozamaterialne aspekty bycia bezrobotnym: 26,9% na poczucie bycia niepotrzebnym, 20,7% narzeka na nud z powodu nadmiaru czasu, a 20% deklaruje ograniczone kontakty z ludmi. Bezrobotni niepenosprawni trac rwnie poczucie bezpieczestwa (18,6%), wstydz si, e s bezrobotni (17,2%) oraz zapominaj nabyte umiejtnoci zawodowe (17,2%).

Rys. 19. Uciliwoci zwizane z byciem osob bezrobotn

Niemal co drugi badany niepenosprawny oczekuje pomocy przede wszystkim od urzdu pracy 45,5%, jednake co czwarty respondent nie spodziewa si pomocy od nikogo, liczc tylko na siebie 27,6%, niemal taki sam odsetek badanych 26,9% liczy na pomoc orodkw pomocy spoecznej. Co pity oczekuje pomocy ze strony krewnych i znajomych. Na pomoc ze strony Kocioa i instytucji z nim zwizanych, m.in. Caritas, liczy tylko 2,1% respondentw.

 

Rys. 20. Rozkad odpowiedzi na pytanie, od kogo oczekuje pomocy

 

Obecnie lub w najbliszej przyszoci a 84,1% badanych zamierza poszukiwa pracy, takiego zamiaru nie ma 15,9% respondentw. Co drugi niepenosprawny ma zamiar znale zatrudnienie na terenie swojego wojewdztwa (54,9%), 9,7% badanych zamierza przej na rent i emerytur przy spenieniu wymaganych warunkw.

Sposb poszukiwania pracy przez badane osoby mona okreli jako relatywnie bierny. Wikszo respondentw liczy jedynie na ofert pracy z PUP-u, co drugi ledzi ogoszenia prasowe, radiowe i telewizyjne (46,4%), co trzeci korzysta z pomocy rodziny i znajomych (33,3%), a co pity skada bezporednie wizyty w zakadach pracy z pytaniem o prac (23,6%). Tylko 2,1% respondentw stara si stworzy wasne miejsce pracy bd zamieszcza wasne ogoszenie prasowe lub na tablicach ogoszeniowych.

Spord niewykazujcych adnej aktywnoci w poszukiwaniu pracy, najwikszy odsetek stanowi ci, ktrzy nie szukaj zatrudnienia, bowiem stracili nadziej na jej znalezienie lub nie chc na razie pracowa (po 4,5% dla obu kategorii), 3% deklaruje brak aktywnoci z powodu okolicznoci rodzinnych (wychowanie dzieci, opieka nad osobami starszymi, rodzicami), a 2,2% jest przekonanych, e nie posiada kwalifikacji zawodowych, aby znale prac.

Co drugi badany zamierza znale zatrudnienie na terenie wojewdztwa (54,5%), co dziesity planuje przej na rent bd emerytur (9,7%), 8,3% respondentw zamierza wzi udzia w jednym z kursw oferowanych przez urzd pracy, a 6,9% myli o wyjedzie za granic.

 

Rys. 21. Plany na najblisz przyszo w zwizku z prac

Najwikszy odsetek respondentw poszukiwao pracy na obszarze caego powiatu w ktry mieszkaj (40,7%), gminy na terenie ktrej mieszkaj (35,9%), poza powiatem za starao si o zatrudnienie tylko 15,9%.

Wrd warunkw, jakie miaaby spenia przysza praca, badani najbardziej ceni sobie yczliwy i przyjazny zesp (92,9%), bezpieczestwo (92,8%) oraz szacunek dla pracownika (92%) najwaniejsze dla niepenosprawnych s te elementy, ktre mona wiza z kultur organizacyjn zakadu pracy. Co moe zaskakiwa, dobre zarobki zajmuj dopiero czwart pozycj (87,3%), kolejne: komfort i higiena pracy (80,8%), mae zmczenie i bezstresowo (73%), dodatkowe wiadczenia i bonusy (66,7%) oraz moliwoci doskonalenia w zawodzie (65,5%). Jako nieistotny element w pracy badani wymieniaj moliwo podrowania (77,3%) oraz moliwo szybkiego awansu (58,1%).

 

Tab. 2. Oczekiwania stawiane przez respondentw wobec przyszej pracy

Warunki pracy

Bardzo wane

Raczej wane

Raczej niewane

Zupenie niewane

Trudno powiedzie

zgodna z moimi kwalifikacjami

20,4%

25,4%

27,5%

16,9%

9,9%

dobrze patna

35,2%

52,1%

7,7%

2,1%

2,8%

dajca moliwoci doskonalenia w zawodzie

15,5%

50,0%

20,4%

9,9%

4,2%

taka, w ktrej nie mczybym si zbytnio i nie denerwowa

40,4%

32,6%

19,1%

5,7%

2,1%

w yczliwym i przyjaznym zespole

52,1%

40,8%

3,5%

2,8%

0,7%

dajca szans szybkiego awansu

8,5%

27,0%

40,4%

17,7%

6,4%

bezpieczna

66,4%

26,4%

3,6%

1,4%

2,1%

taka, w ktrej sam bd decydowa o tym jak i co naley zrobi

11,3%

27,0%

35,5%

22,7%

3,5%

dajca moliwo podrowania

5,7%

13,5%

33,3%

44,0%

3,5%

dajca szacunek dla pracownika

51,8%

41,0%

3,6%

0,7%

2,9%

dajca dodatkowe wiadczenia, bonusy

24,1%

42,6%

22,0%

4,3%

7,1%

dajca presti zwizany z renom firmy

14,3%

35,7%

23,6%

17,1%

9,3%

czysta (dajca higien i komfort pracy)

39,0%

41,8%

14,2%

4,3%

0,7%

 

Badani negatywnie na og oceniaj swoje szanse na znalezienie pracy w cigu najbliszego roku: 38,2% ocenia te szanse jako mae, 25% jako adne, a tylko 4,9% ocenia te szanse jako due, 2,8% jako bardzo due.

Aby otrzyma sta prac, najczciej respondenci deklaruj moliwo zmiany zawodu, przekwalifikowanie si 69,6%, gotowo do wyjazdw subowych co najmniej raz w tygodniu deklaruje 52,5% badanych, a gotowo do codziennych dojazdw do pracy ponad jedn godzin 51,1% oraz moliwo pracy w soboty i niedziele 42,9%.

Zdecydowana wikszo ankietowanych (68,1%) nie uczestniczya w adnym szkoleniu, 13,1% w jednym, a 9% w dwch szkoleniach. Spord tych, ktrzy ukoczyli jakie kursy, ocena ich efektywnoci jest podzielona: 52,3% uwaa, e to szkolenie nie pomogo w znalezieniu zatrudnienia, a 47,7% jest przeciwnego zdania.

Spord badanych niepenosprawnych 16,3% uwaa, e pracodawca powinien go zatrudni ze wzgldu na dowiadczenie i fachowo, 15,6% wskazuje na rzetelno i sumienno, a 10,6% jako swoj mocn stron podkrela pracowito. Niepokoi moe fakt, i 14,2% nie potrafio wskaza adnej ze swoich mocnych stron.

Badanych poproszono rwnie o samoocen aktywnoci w zakresie poszukiwania pracy, 22,8% oceniao swoj aktywno redni 5[19].

Jako najbardziej skuteczny sposb poszukiwania pracy trzy czwarte ankietowanych wymieniao wykorzystywanie znajomoci i ukadw rodzinnych (74,5%), korzystanie z ofert pracy jest skuteczne zdaniem 64,8% badanych, a zoenie oferty bezporednio u pracodawcw ceni sobie 59,3%. Najmniej skutecznym sposobem na zatrudnienie jest wedug nich zamieszczanie ogosze w prasie (55,2%).

W poszukiwaniu zatrudnienia 25% respondentw odwiedzio od 5 do 10 zakadw pracy, a 18,8% odwiedzio wicej ni 10 zakadw. Zdecydowana wikszo badanych nie korzystaa z porady doradcy zawodowego (90,3%), na tak pomoc zdecydowao si tylko 9,7% badanych. Najwiksz uciliwoci dla bezrobotnych niepenosprawnych w trakcie poszukiwania zatrudnienia jest brak pracy w miejscu zamieszkania i w najbliszej okolicy (60,4%), brak ofert w wyuczonym zawodzie (36,8%), zbyt niskie kwalifikacje w stosunku do wymaga pracodawcy (27,1%), zbyt niskie wynagrodzenie proponowane przez pracodawc (26,4%).

 

8. Podsumowanie i dyrektywy praktyczne

 

W wojewdztwie podkarpackim kocem czerwca 2004 w urzdach pracy zarejestrowanych byo 2936 osb bezrobotnych niepenosprawnych, co stanowi 1,9% oglnej liczby bezrobotnych w tym wojewdztwie.

Generalnie badani bezrobotni niepenosprawni bardzo negatywnie oceniaj swoje szanse na znalezienie pracy. A 60% respondentw ujemnie ocenia swoje szanse na znalezienie pracy - 29% ocenia je jako niskie, a 31% jako bardzo niskie. Tylko co trzeci badany (31,7%) ocenia szacuje je jako przecitne. Z pewnoci naleaoby poprzez szkolenia budowa u respondentw postaw aktywistyczn i wzmacnia samoocen. Trudna sytuacja na rynku pracy wymusza na bezrobotnych jak najlepsz autoprezentacj. Bezrobotny de facto zmuszony jest do tego, aby jak najlepiej sprzeda si pracodawcy, nierzadko w cigu kwadransa musi go przekona, e to on jest tym pracownikiem, ktrego poszukuje. Wskanikiem wysokiej samooceny i kreatywnoci moe by opinia o wasnych mocnych stronach. Zadalimy zatem pytanie, dlaczego pracodawca miaby wanie ich zatrudni. Badani mieli z tym pytaniem wyrany kopot, bo a 14,2% nie potrafio na nie odpowiedzie. Cech, ktra dominowaa we wskazaniach, byo dowiadczenie i fachowo. Z pewnoci sygnalizuje to wyrane pole do pracy szkoleniowcw i animatorw. Osoby bezrobotne, a tym bardziej niepenosprawne maj zanion samoocen i z pewnoci, gdy dokonuj porwnania z penosprawnymi, oceniaj swe szanse na zatrudnienie gorzej ni osoby penosprawne. Owa niska samoocena wyraa si rwnie poprzez przekonanie o tym, jak spoeczestwo ocenia osoby niepenosprawne. Co drugi badany (45,1%) uwaa, i wikszo ludzi ma niewaciwy stosunek od osb niepenosprawnych 28,2% twierdzi, e jest on raczej niedobry i 16,95 % sdzi, e jest on zy, niewaciwy. Zdecydowana wikszo respondentw jest zdania, e niepenosprawni maj w Polsce za mao udogodnie 33,1% wskaza jako zdecydowanie za mao udogodnie, a 47,6% raczej za mao udogodnie. Negatywna opinia o swojej sytuacji wyraa si moe rwnie poprzez ocen reprezentacji interesw niepenosprawnych jako kategorii spoecznej. A 61,4% niepenosprawnych uwaa, e ich interesy s le reprezentowane (22,8% zdecydowanie le, 38,6% raczej le). Rwnie co drugi respondent jest przekonany (53,5%), e sytuacja osb niepenosprawnych jest gorsza ni w krajach o podobnym poziomie ycia (26,4% sdzi, e jest ona raczej gorsza a 27,1% e jest ona zdecydowanie gorsza). Kolejnym wskanikiem niskiej samooceny badanych moe by sd o wpywie na wydarzenia yciowe. Co drugi respondent jest zdania, e ma niewielki wpyw na wydarzenia, ktre mu si w yciu przytrafiaj. Niska wiara w moc sprawcz siebie samego wyraa si rwnie poprzez wiar w dominujc rol w yciu szczcia (przypadku) ni czegokolwiek innego, a 69% uwaa, e w yciu wicej zaley od szczcia ni innych czynnikw. Co trzeci badany nie wierzy w moliwo poprawy swojej sytuacji ekonomicznej, a 41,3% odczuwa zniechcenie zanim osignie zamierzony cel. Z pewnoci obraz ten nie napawa optymizmem. W sytuacji, gdy a 44,1% to osoby dugotrwale bezrobotne[20] pooenie tych osb wydaje si by tym bardziej dramatyczne i wymaga radykalnych zmian. Tak dugi okres pozostawania bez pracy z pewnoci skutkuje niemoc i brakiem wiary we wasne siy, szczeglnie, gdy uwiadomimy sobie, e co drugi badany odwiedzi 5 i wicej zakadw pracy.

Niepokoi moe fakt, e a 63,7% nie orientuje si, jakie instytucje - oprcz PUP -pomagaj osobom niepenosprawnym poszukiwa pracy. Warto byoby przeprowadzi szeroko zakrojon kampani medialn informujc bezrobotnych do kogo mog si zwrci o pomoc w kwestii poszukiwania zatrudnienia, szkole, doradztwa zawodowego.

Ze wzgldu na rne schorzenia niepenosprawni s osobami mao mobilnymi. Wskazywa moe na to fakt, e a 31,4% pracowao tylko w jednym miejscu pracy, a 35,9% szuka zatrudnienia wycznie na terenie gminy, w ktrej mieszka. A 60,4% jako gwn trudno w poszukiwaniu pracy wymienia brak ofert zatrudnienia w miejscu zamieszkania i najbliszej okolicy. Z pewnoci rozwizaniem dla tego typu osb byaby telepraca, praca nakadcza czy chaupnicza, mimo i nie wszystkie zawody pozwalaj na dziaalno w tym systemie. Dla wielu osb szczeglnie tych z dysfunkcj ruchu byaby to szansa na jakkolwiek aktywno zawodow. Szkolenia z tego zakresu winny obejmowa ide telepracy i inne moliwoci zarobkowania w ich miejscu zamieszkania. Warto tutaj rwnie zasygnalizowa problem szkole, ktre czsto staj si sztuk dla sztuki. Co drugi badany przyznaje, i nie znalaz adnej pracy po szkoleniu, warto wic postulowa o ewaluacj szkole, by pozna ich sabe i mocne strony. Oczywicie, aden kurs nie moe by gwarantem na uzyskanie posady, warto jednak eliminowa szkolenia, ktre nie wnosz nic dla samych zainteresowanych. Niepokoi moe rwnie to, i jako najskuteczniejszy sposb poszukiwania zatrudnienia badani uznaj wykorzystywanie ukadw rodzinnych i znajomoci.

Badani przez nas bezrobotni niepenosprawni przyjmuj, niestety, postaw pasywn wobec rynku pracy. Dla 61,1% sposobem na poszukiwanie zatrudnienia jest oczekiwanie na ofert z PUP. Tylko 23,6% ankietowanych skada bezporednie wizyty w firmach, a zaledwie 2,1% stara si o stworzenie wasnego miejsca pracy i tyle samo zamieszcza oferty prasowe. Jak ju wczeniej zaznaczyam, warto promowa tutaj aktywn ich postaw na rynku pracy, uwiadamia niepenosprawnym, e o zatrudnienie naley walczy ni na nie biernie oczekiwa. A 42% przyznaje, e nie lubi zmian i woli to, co byo dotychczas. Warto wic ksztatowa w bezrobotnych niepenosprawnych ch cigego samoksztacenia i samodoskonalenia, szczeglnie w sytuacji, gdy a 49,3% przyznaje, e nie posiada adnych dodatkowych kwalifikacji ani umiejtnoci oprcz tych nabytych w szkole. Badani bezrobotni wydaj si by rwnie osobami mao elastycznymi. Jedynym ustpstwem na jakie si zgadzaj badani jest zmiana zawodu i przekwalifikowanie si. Wikszo nie akceptuje pracy wielozmianowej, w soboty i niedziele, przeprowadzki do innego miasta czy dyspozycyjnoci w pracy. Zdumiewa moe to, co najbardziej ceni sobie nasi respondenci w pracy - zaskoczeniem z pewnoci jest to, i nie s to pienidze (cho i te lokuj si do wysoko). A 92,9% badanych niepenosprawnych w pracy najbardziej ceni sobie yczliwy i przyjazny zesp, 92,8% szacunek dla pracownika i taki sam odsetek ceni w pracy bezpieczestwo. Warto zwrci uwag, i dwie pierwsze cechy maj charakter typowo spoeczny. S to elementy raczej zasobw ludzkich ni substratu materialnego firmy. Tworzc miejsca pracy dla takich osb, warto szczeglnie bacznie zwraca uwag wanie na te yczenia niepenosprawnych. Bezrobotni, jeli mieliby do wyboru form pomocy z jakiej chcieliby skorzysta, czciej wybieraj nie zasiek, a szkolenia (43,8%). Rwnie w pierwszej kolejnoci postuluj nie o podwyszenie rent (38, 6%), a o otrzymanie pracy (53,1%).

Warto rwnie obj szkoleniami wspmaonkw osb bezrobotnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem rodzin, w ktrych funkcjonuj osoby dugotrwale bezrobotne. Gwnie pomoc psychologiczna wydaje si w tym przypadku nieodzowna. Z bada wynika, e niemal co pity badany po utracie pracy nie mg liczy na tak pomoc ze strony rodziny. Z pewnoci dla wielu osb jest to sytuacja traumatyczna i wymaga wsparcia, szczeglnie ze strony rodziny oraz psychologw. Generalnie rzecz biorc soby niepenosprawne chc by aktywne. A 73,6% badanych jest zdania, e osoby niepenosprawne powinny pracowa, nawet jeli renta w peni wystarcza na utrzymanie. Chcieliby pracowa w tych samych zakadach co osoby penosprawne (69,7%), nie s wic zwolennikami tworzenia gett dla niepenosprawnych. Jest to bardzo wane, gdy jak podkrela wielu psychologw praca osb niepenoprawnych z penosprawnymi jest jednym z waniejszych czynnikw ich rehabilitacji i integracji z szerszym spoeczestwem.

 

serwis umoliwiajcy profesjonalne przygotowanie ankiet:: eBadania.pl