Magdalena Szpunar

skany publikacji::   DJVU PDF
Przy cytowaniu zastosuj nastpujcy opis bibliograficzny:
Magdalena Szpunar,
Badania Internetu vs. badania w Internecie, czyli jak bada nowe medium - podstawowe problemy metodologiczne,
, Studia Medioznawcze, Warszawa, UW, 2/2007, s. 80-89

mgr Magdalena Szpunar

Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania

w Rzeszowie

Badania internetu vs badania w internecie , czyli jak bada nowe medium podstawowe problemy metodologiczne[1]

Globalna sie WWW nazwana internetem staje si prawdziwym polem eksploracji dla badacza. Internet staje si medium pozwalajcym w nowy sposb rejestrowa, a w zwizku z tym poddawa analizie zarejestrowane ludzkie przekazy. Jednostk analizy moe sta si tutaj strona WWW, listy elektroniczne, wiadomoci na listach dyskusyjnych, czy te mailingowych, pamitniki internetowe zwane blogami. Skoro cz swojej aktywnoci przenosz jednostki do rodowiska online, trudno pozostawa wobec tego rodowiska obojtnym. Kwestionariusze online staj si coraz czciej alternatyw dla pracochonnych i kosztownych wywiadw prowadzonych metod face-to-face. Zrozumienie caoksztatu zjawiska zachodzcych w internecie pozwala pozna mechanizmy rzdzce caym rodowiskiem online, ale rwnie lepiej zarzdza dystrybucj informacji w rodowisku wirtualnym[2].

Socjologowie polscy coraz czciej zdaj sobie spraw, i dla rozwoju bada sondaowych niemal koniecznoci wydaje si by wyjcie poza utarte schematy bada. K. Somczyski wskazuje, i Internet oraz telefony komrkowe dziki temu, e staj si coraz bardziej popularnymi rodkami komunikowania, pozwalaj metodologom na korzystanie z nowych moliwoci zbierania materiau o respondentach[3]. Jednoczenie podkrela si, e badacze w wielu przypadkach nie s przygotowani do wykorzystywania moliwoci, jakie daje wywiad wspomagany komputerowo[4]. W przypadku Internetu powstaj dwa problemy metodologiczne pierwszy z nich dotyczy przystosowania znanych technik badawczych do nowego, interaktywnego rodowiska, drugi z nich dotyczy wypracowania zupenie nowych, unikalnych narzdzi, swoistych jedynie dla tego medium. Mimo, i ilo bada prowadzonych przy uyciu Internecie cigle ronie, niewiele jest solidnych opracowa metodologicznych traktujcych, o tym nowym badawczym wyzwaniu[5].

 

Badania online a badania offline

 

Warto jednak zwrci uwag, i mwic o badaniach internetowych naley dokona rozrnienia na badania internetu, jako badania medium i jego zawartoci oraz badania w Internecie, czyli badania realizowane online. Badanie internetu jako badanie medium i jego zawartoci mona prowadzi w dwojaki sposb przy pomocy tradycyjnych technik drog offline, jak i za pomoc internetu drog online. Wszystko zaley od tego, co chcemy zbada i jaka technika bdzie najodpowiedniejsza na uzyskanie odpowiedzi postawionych w problematyce badawczej.

Niewiele mamy opracowa informujcych o tym, z jak skutecznoci mamy do czynienia w przypadku ankiet zamieszczanych online, cho spotka mona si z astronomicznymi wynikami mwicymi o tysicach respondentw wypeniajcych kwestionariusz w cigu kilku dni, a nawet godzin[6].

W przypadku bada Internetu moemy zastosowa klasyczny podzia na badania on-lineowe i badania off-lineowe. W przypadku bada off-lineowych moemy korzysta zarwno z technik ilociowych i jakociowych oraz bada trackingowych. W przypadku bada trackingowych uzyskujemy dane dotyczce dostpu do internetu, celw korzystania z tego medium, znajomoci i korzystania z najpopularniejszych stron WWW, ocen ich funkcjonalnoci oraz ogln charakterystyk spoeczno-demograficzn uytkownikw[7].

Z kolei badania online moemy podzieli na dwie kategorie. S to badania typu site/server centric (od strony serwera) i user centric (od strony uytkownika). Badania site/server centric obejmuje pen populacj badanych jednostek (w tym przypadku s to internauci), gdzie rejestruje si wszystkie poczenia z witrynami WWW. Badanie to ma charakter typu opt-in, a wic badane s tylko te serwisy, ktre zgosz si do badania. Informacje, jakie uzyskuje si z tego typu badania to: liczba odson, liczba uytkownikw (w tym uytkownikw powracajcych), rednie dugoci wizyty, czsto wizyt, strony odsyajce, strony pocztkowe i kocowe, lokalizacja przestrzenna uytkownikw[8]. Tego typu dane pozwalaj wic na okrelenie zwyczajw internautw oraz analizowa trendw, jakie w internecie zachodz.

 

Tab. 1. Rnice pomidzy badaniami site- i user-centric

Badania site-centric

Badania user-centric

Podmiotem w badaniu jest witryna (grupa witryn)

Podmiotem w badaniu jest internauta (grupa internautw)

Twarde dane na temat kadego zdarzenia (policzona jest kada odsona strony i kade kliknicie w reklam)

Badanie realizowane na reprezentatywnej prbie. Jako danych jest zapewniona dziki odpowiedniej metodzie waenia do populacji

Badanie odpowiada na pytania ile?, jak?

Badanie odpowiada na pytanie kto?

rdem danych s systemy adserwerowe i trackingowe

rdem danych s deklaracje internautw (profil spoeczno-demograficzny) oraz twarde dane mierzone na komputerach uytkownikw (profil behawioralny)

rdo: http://www.tezmedium.pl/12041.xml

 

Badania typu user centric przypominaj klasyczne badania telemetryczne. Dobiera si tutaj panel[9] osb-internautw, dziki czemu moliwy jest stay monitoring dziaa internautw w obrbie Sieci. Jest to moliwe dziki zainstalowaniu na komputerze panelisty specjalnego oprogramowania. Podstawow zalet tego typu badania jest ot, i obejmujemy badaniem rzeczywista populacj uytkownikw Internetu, a nie przegldarek jak w przypadku bada site/server centric[10].

Najbardziej rozpowszechnionymi technikami bada ilociowych w Internecie jest e-mailing oraz web surveys. W przypadku e-mailingu do maila docza si ankiet w formie zacznika, z zaproszeniem do udziau w badaniu, w przypadku web surveys mamy do czynienia z ankietami edytowanymi na stronach WWW[11].

W przypadku bada jakociowych najczciej wykorzystuje si technik FGI (ang. focus group interview). Niewtpliw zalet badania FGI (on-line focus group interview) realizowanego drog online jest[12]:

-                            niezaleno geograficzna; pozwala to przeprowadzi badanie z osobami trudno dostpnymi

-                            uniknicie dominacji jednego z uczestnikw; kady ma rwne szanse na wypowiedzenie si

-                            anonimowo; sprzyja udzielaniu szczerych i nieskrpowanych odpowiedzi, moliwe jest wic prowadzenie bada na tematy draliwe, wstydliwe

-                            oszczdno kosztw i czasu realizacji; nie ma koniecznoci wynajmowania sal, opat dla transkrybentw

-                            zleceniodawca badania moe w nim uczestniczy

Jak kada technika realizacji badania, tak i ta posiada rwnie swoje wady[13]:

-                            nie ma moliwoci obserwacji zachowa niewerbalnych

-                            problem z utrzymaniem dynamiki grupy i stymulowaniem interakcji pomidzy uczestnikami

-                            utrzymanie penej koncentracji przez moderatora i uczestnikw

-                            problemy techniczne

Na polskim ryku badawczym prekursorem w badaniach panelowych typu cigego[14] bya firma I-Metria S.A., skupiajc i zarzdzajc nie istniejcym wasnym panelem internetowym o nazwie I-Metryka[15].

 

Ryc. Schemat panelu I-Metryka

Schemat panelu

rdo: P. Ejdys, M. Grzanka, Badania Internetu w Polsce (przykad bada typu site-centric), w: B. Bednarek-Michalska, EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy, 9/2002, http://ebib.oss.wroc.pl/2002/38/gemius.php

 

Badania typu site-centric odpowiada na pytanie ile?, za badanie typu user-centric na pytanie kto? Warto tutaj wskaza, i oba typy bada cechuje anonimowo, a wic nie uzyskujemy danych o konkretnej osobie, a pewnym typie uytkownika np. kobieta, o wysokich dochodach, mieszkajca w duym miecie[16].

W przypadku bada typu site-centric istniej dwa typy pomiarw ruchu w Internecie. Jeden z nich polega na biernym pomiarze audytu logw. Polega on na analizie plikw generowanych przez serwery WWW, niestety umoliwia to uzyskiwanie danych wycznie od jednego podmiotu, jak rwnie niecaa aktywno internauty jest rejestrowana na serwerze WWW[17].

 

Ryc. Analiza logw

Analiza logw

rdo: P. Ejdys, M. Grzanka, dz.cyt.

 

Generalnie metody badania realizowane w Internecie pozostaj takie same, jak w przypadku tradycyjnych mediw, moemy korzysta zarwno z bada ilociowych jaki i jakociowych. Warto jednak zwrci tutaj uwag, i proporcja bada ilociowych do bada jakociowych, jest w przypadku Internetu wiksza, ni w tradycyjnych mediach. Podczas gdy wspczynnik ten w przypadku mediw tradycyjnych wynosi 4:1, w internecie jest to liczba piciokrotnie wysza, bowiem wynosi 20:1[18]. Dzieje si tak, gdy informacja w Internecie ma posta cyfrow (dostpn dla komputerw) - jest ona bezporednio osigalna dla respondenta jak i dla analityka. Informacja z bada uzyskiwanych drog tradycyjn ma posta analogow (nie jest dostpna dla komputerw). Koszty, ktre wystpuj przy badaniach tradycyjnych s zwizane gwnie z przetworzeniem informacji analogowej w posta cyfrow oraz z dotarciem do rda informacji (respondenta).

Polskie Badania Internetu[19] wykorzystuje nieco odmienn metodologi czc badanie typu user-centric z badaniem typu site-cetric. Poczenie obu typw bada umoliwia prezentacj informacji o ruchu internetowym oraz profili spoeczno-demograficzych internautw w analizowanych serwisach. Badanie PBI rozpoczyna si wypenieniem kwestionariusza na stronach internetowych oraz pobraniem i zainstalowaniem programu netPanel zapamitujcego adresy odwiedzanych witryn. Niestety stanowi to pewne ograniczenie. Niska wiadomo informatyczna powoduje, e cz internautw obawia si instalowa tego typu programy, traktujc je jako zagroenie dla treci poufnych wpisywanych w Internecie np. hase, czy treci maili. Inni traktuj tego typu programy jako pewn inwigilacj, std nie chc instalowa na swoich komputerach tego typu programw. PBI u internauty stara si wytworzy poczucie wyjtkowoci i pewnej misji na stronach internetowych PBI moemy przeczyta Jeli zobaczysz taki kwestionariusz, oznacza to, e: zaprosilimy wanie Ciebie do udziau w badaniu Megapanel PBI/Gemius.

Internautw zachca si w rny sposb do wypenienia ankiety. Jednym z takich sposobw jest technika site intercept polegajca za zachcie poprzez bannery, teksty reklamowe z linkiem do ankiety. Inn bardziej aktywn jest technika interstitial window opiera si na okienka pop-up lub automatycznie otwierajc si podstron z zaproszeniem do udziau w badaniu i zawart tam ankiet[20]. Z pewnoci na decyzj o wypenieniu kwestionariusza internetowego wpywa szereg czynnikw wrd, ktrych mona wymieni[21]:

-                            stosowanie stylu formalnego/nieformalnego

-                            adres zapraszajcy do udziau w badaniu instytucjonalny/prywatny

-                            stopka informujca dokadnie o badaniu/brak stopki

-                            umieszczenie zdjcia badacza/brak zdjcia

-                            wyrane zaznaczenie, e ankieta zajmie niewiele czasu/brak takiej adnotacji

-                            personalizacja listu do respondenta/oglny list do respondenta

-                            wyrana informacja o wyjtkowoci respondenta/brak takiej informacji

Zalety bada internetowych

 

Wrd gwnych zalet bada realizowanych przez Internet mona wymieni[22]:

-         niszy koszt bada, ni w przypadku bada realizowanych w tradycyjny sposb

-         krtki czas realizacji bada i otrzymania wynikw

-         interaktywno i biecy podgld wynikw

-         moliwo atwego wykorzystywania multimediw

-         dua elastyczno np. moliwo ucilenia pyta w trakcie prowadzenia badania

Komputerowo wspomagane gromadzenie danych, zarwno jeli chodzi o tradycyjny wywiad kwestionariuszowy wspomagany komputerowo (CAPI ang. computer assisted personal interview), jak i w przypadku ankiety wypenianej samodzielnie przez badanego (SAPI ang. self-assisted personal interview) pozwala na indywidualizowanie ankiety, dostosowanie pyta do sytuacji i oczekiwa respondenta. Wywiady wspomagane komputerowo pozwalaj unika zadawania pyta niepotrzebnych, pogbianie najistotniejszych dla badacza kwestii. Wywiad wspomagany komputerowo coraz bardziej zblia badaczy do wywiadw realizowanych metod face-to-face[23].

Technika CAPI oferuje wiele dotychczas niespotykanych moliwoci np. wprowadzenie elementw audiowizualnych, gdzie ankieter na ekranie monitora moe zaprezentowa fragment wystpienia danego polityka, czy reklamy wyborczej[24]. Technika te sprawdza si szczeglnie w sytuacji, gdy ankieta zawiera skomplikowane filtry midzy pytaniami, moduy wymagajce zoonych zasad rotowania, czy jak ju wczeniej wspomniaam prezentowania materiaw audiowizualnych[25]. Niezwykle wanym w badaniach realizowanych przez internet jest eliminowanie (lub minimalizowanie) efektu ankieterskiego, ktry w wielu przypadkach znacznie wypacza uzyskiwane wyniki.

Podstawowe zastrzeenie dotyczce bada realizowanych drog internetow (online) dotyczy ich reprezentatywnoci. Poddaje si w wtpliwo hipotez, i ludzie poddani badaniom sondaowym mog stanowi odzwierciedlenie jakiej populacji. E. Babbie zauwaa, i jeszcze do niedawna ten sam rodzaj krytyki dotyczy sonday telefonicznych, ktrych rzetelnoci, nikt dzisiaj nie poddaje w wtpliwo. H. Taylor i G. Terhanian prbowali w roku 1998 oszacowa wyniki wyborw na gubernatora i do senatu USA. W tym celu przeprowadzili cztery internetowe sondae przez Internet[26]. Uzyskane przez nich wyniki mog zaskakiwa trafnie wytypowano 21 z 22 zwycizcw (95%), a wyniki sonday online odbiegay rednio od faktycznych wynikw rednio o 6,8% (dla porwnania sondae telefoniczne odbiegay od faktycznych wynikw rednio o 6,2%).

Jak zauwaa C. Smith podobnie jak w przypadku tradycyjnych bada sondaowych, na procent uzyskanych odpowiedzi wpyw na dugo narzdzia i czasochonno jego wypeniania. Bardzo czsto badacze byli pytani przez respondenta, skd dysponuj jego adresem mailowym[27].

Poczta elektroniczna (e-mail) stosunkowo szybko staa si niezbdnym narzdziem zbierania szczegowych informacji na wybranych populacjach, mimo wczeniejszych obaw, co do jej uytecznoci jako drogi rozprowadzania narzdzia badawczego. L. Parker zauwaa, i zastosowanie poczty e-mail jako drogi zbierania danych jest o wiele efektywniejsze, ni tradycyjna droga pocztowa. W badaniu pracownikw zatrudnionych w AT&T otrzyma 68% odpowiedzi drog elektroniczn, w stosunku do 38% odpowiedzi tego samego badania realizowanego drog pocztow[28].

Nie jest jednak tak, e internet nie daje moliwoci doboru respondentw wedug interesujcych nas zmiennych. Mona tego dokona na przykad przy pomocy okienka pop-up. Jest to graficzny element wyskakujcy w osobnym oknie przegldarki internetowej po wejciu uytkownika na dany serwis lub stron WWW. W okienku tym moemy prosi respondenta o podanie interesujcych nas zmiennych tj. pci, wieku, miejsca zamieszkania, wyksztacenia etc. W momencie, kiedy respondent jest tym, ktrego poszukujemy przechodzi do gwnej czci, w ktrej znajduje si kwestionariusz ankiety, jeli podane przez niego informacje, nie odpowiadaj poszukiwanym przez nas danym, okienko si zamyka i nie ma moliwoci wypeniania ankiety.

 

Wady bada internetowych

 

Mimo, e internet zwiksza moliwoci eksploracji dla badacza, jednoczenie pojawia si problem jakoci uzyskiwanych danych i moliwoci generalizacji uzyskiwanych wynikw. Wskazuje si, e populacja internautw, jak i osb nie korzystajcych z sieci znacznie si od siebie rni pod wzgldem demograficznym, spoecznym i psychologicznym. W USA uytkownikiem sieci jest czciej osoba rasy biaej, moda i posiadajce dzieci. Nie tylko prba moe mie charakter stronniczy, gdy kolejne problemy pojawiaj si z zwizku z dokonywaniem samowyboru przez internaut, ktry wyraa zgod lub nie na wypenienie ankiety[29]. Zauwaa si rwnie, e procenty odpowiedzi uzyskiwane online s nisze, ni w przypadku ankiety pocztowej, czy wywiadu telefonicznego. Poza tym respondenci cigle jeszcze preferuj tradycyjn, papierow wersj narzdzia. Problem pojawia si rwnie w momencie, gdy chcemy prowadzi longituidalne badania. Internauci czsto zmieniaj adresy mailowe, co uniemoliwia ponowne dotarcie do tego samego respondenta[30]. W badaniach realizowanych drog internetow podwaa si rwnie brak kontroli tego, kto tak naprawd odpowiada na pytania ankiety, co podwaa warto uzyskiwanych danych[31]. Ze wzgldu na nisk penetracj uytkownikw Internetu podwaa si rwnie reprezentatywno i moliwo ekstrapolacji uzyskanych wynikw na populacj generaln. Mamy tutaj do czynienia z tzw. bdem pokrycia (ang. coverage error), ktry oznacza, e nie wszystkie jednostki badanej populacji maj szans dostania si do prby wylosowanej do badania nie wszystkie osoby w Polsce maj dostp do Internetu, a wrcz stanowi one mniejszo[32] std zbyt dua liczba jednostek populacji oglnej nie ma szans dosta si do prby[33].

 

Ochrona praw badanego

 

Badacze wskazuj na dwa potencjalne rda ryzyka wice si z prowadzeniem bada w internecie:

- szkoda bdca wynikiem bezporedniego udziau w badaniach np. emocjonalny stosunek do pyta lub manipulacje

- szkoda bdca wynikiem naruszenia poufnoci

Ochrona praw uytkownikw internetu biorcych udzia w badaniach prowadzonych przez internet powinna opiera si o zapewnienie o dobrowolnoci udziau w badaniach, zapewnieniu anonimowoci, gwarancji do wycofania si z badania na kadym etapie jego realizacji, zapewnieniu kontaktu z badaczem w przypadku jakichkolwiek wtpliwoci, uzyskaniu zgody rodzicw/opiekunw (w przypadku osb niepenoletnich), zakazie rozsyania ankiet do osb, ktre domwiy udziau w badaniu[34].

 

Kwestie problematyczne

 

Podejmujc kwesti bada internetowych warto zwrci uwag na definicj, jak posuguje si wikszo firm badawczych, prowadzcych badania internautw. Wedug oglnie akceptowalnej definicji internauta to osoba, ktra przynajmniej raz w miesicu korzysta z Internetu - definicja ta po raz pierwszy zostaa opisana przez Internet Advertising Bureau (USA). Z pewnoci naley dokona redefinicji owego terminu, gdy trudno osob jednorazowo korzystajc z Internetu uzna za internaut i przypisa jej cechy osoby aktywnie korzystajcej z Internetu.

Rwnie problematyczna moe by opcja korzystam z internetu. O ile intuicyjnie wydaje si by to kwestia trywialna, nie dla kadego sformuowanie to, moe oznacza to samo. Jedni respondenci mog operacjonalizowa ten termin jako wykonywanie aktywnych czynnoci w Sieci np. przegldanie stron WWW, czy odbieranie poczty, dla innych korzystaniem jest biernie wczony komunikator, sygnalizujcy podczenie do danej sieci komunikacyjnej dziki, czemu dana osoba jest dostpna dla innych uytkownikw danego komunikatora. Niejednokrotnie zdarza si, e dana osoba pracujc zawodowo wykonuje prac lokalnie na danym komputerze. Majc wczony komunikator przez kilka godzin dziennie, korzysta z niego przez kilkanacie minut. Problematyczne jest tutaj rozstrzygnicie kwestii, czy ta osoba korzysta z internetu kilkanacie minut, czy te przez cae osiem godzin, kiedy to komunikator czuwa w gotowoci.

Pyta z pewnoci jest o wiele wicej, ni odpowiedzi. Jednake jedynie dostrzeganie problemw moe prowadzi do koniecznych rozstrzygni. Nauka nie moe pozostawa obojtna wobec znakw czasu, jakimi z pewnoci stay si komputery i Internet.


Bibliografia:

 

1.      E. Babbie, Badania spoeczne w praktyce, Warszawa, PWN, 2004

2.      B. Gregor, M. Stawiszyski, Wykorzystanie internetu w badaniach panelowych rynku, w: M. Sokoowski (red.) Oblicza Internetu. Internet a globalne spoeczestwo informacyjne, Elblg, 2005

3.      R.E. Kraut, J. Olson, M. Manaji, A. Bruckman, J. Cohen, i M. Couper, Psychological Research Online: Opportunities and Challenges. American Psychologist, 2004

4.      U. Krassowska, Badania opinii publicznej w Polsce: trendy, metody i dowiadczenia lat dziewidziesitych na przykadzie OBOP, w: P. Sztabiski, F. Sztabiski, Z. Sawiski (red.) Nowe metody, nowe podejcia badawcze w naukach spoecznych, Warszawa, IFiS PAN, 2004

5.      L. Parker, Collecting data the e-mail way, Training and Development, 1992

6.      Z. Sawiski, rda rozwoju metodologii bada marketingowych, w: P. Sztabiski, F. Sztabiski, Z. Sawiski (red.) Nowe metody, nowe podejcia badawcze w naukach spoecznych, Warszawa, IFiS PAN, 2004

7.      K. Somczyski, Polska metodologia socjologicznych bada empirycznych na tle midzynarodowym, w: P. Sztabiski, F. Sztabiski, Z. Sawiski (red.) Nowe metody, nowe podejcia badawcze w naukach spoecznych, Warszawa, IFiS PAN, 2004

8.      K. Sobieszek, Problem bdu braku odpowiedzi (non-response error) w badaniach internetowych rozwaania teoretyczne, Referat zaprezentowany na konferencji: Spoeczne aspekty internetu, Warszawa, 2005

9.      T. mijewska-Jdrzejczyk, Badania internetowe, w: P. Sztabiski, F. Sztabiski, Z. Sawiski (red.) Nowe metody, nowe podejcia badawcze w naukach spoecznych, Warszawa, IFiS PAN, 2004

Netografia:

 

1.      P. Ejdys, M. Grzanka, Badania Internetu w Polsce (przykad bada typu site-centric), w: B. Bednarek-Michalska, EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy, 9/2002, http://ebib.oss.wroc.pl/2002/38/gemius.php

2.      C. Smith, Casting the Net: Surveying an Internet Population, 1997, http://jcmc.indiana.edu/vol3/issue1/smith.html

3.      http://www.tezmedium.pl/12041.xml

 

Magdalena Szpunar: mgr, doktorantka Uniwersytetu Jagielloskiego, pracownik Katedry Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie; w roku akademickim 2006/2007 otrzymaa stypendium Uniwersytetu Jagielloskiego dla doktorantw za osignicia naukowe; zainteresowania badawcze socjologia Internetu, metodologia bada; kontakt: mszpunar@wsiz.rzeszow.pl

sowa kluczowe: badania online, badania offline, badania site centric, badania user centric, FGI, CAPI, SAPI, e-mailing, web surveys, site intercept

Streszczenie: Artyku podejmuje kwesti bada internetowych. Autorka dokonuje zasadniczego rozrnienia na badania prowadzone poprzez Internet (badania online), jak i badania Internetu jako badania specyficznego medium. Przedstawione zostaj podstawowe problemy metodologiczne w zwizku z prowadzeniem bada przez Internet wraz ze wskazaniem na podstawowe typy bada prowadzonych w Sieci. Zaprezentowane zostaj sposoby zachty internautw do uczestnictwa w badaniu prowadzonym drog online, jak i elementy ochrony praw osoby badanej poprzez Internet

serwis umoliwiajcy profesjonalne przygotowanie ankiet:: eBadania.pl