Magdalena Szpunar

Magdalena Szpunar

IS Uniwersytet Jagielloński

 

Od struktury hierarchii do struktury sieci jako dominującej formy porządku społecznego

 

Prawdziwe życie, takie jak namalowanie nieba,

jawi się nam w nieskończonej ilości układów.

Każdego dnia dokonujemy wyborów spośród szerszego zakresu możliwości niż ten,

przed którym stawał Kasparow przez całą swoją karierę szachisty.

Miriady czynności, jakie możemy podjąć, są dosłownie niezliczone.

Taka jest w istocie różnica między światem cyfrowym a światem natury.

/Ch. Jonscher, Życie okablowane/

 

Jak twierdzi wielu Internet stanowi dziś tkankę naszego życia. Internet stał się bazą dla nowej struktury organizacji, w epoce opartej na informacji tj. struktury sieci. Cała historia ludzkiej cywilizacji opiera się o hierarchiczną, piramidalną strukturę organizacji, począwszy od armii rzymskiej, poprzez Kościół katolicki, uczelnie wyższe, skończywszy na piramidalnych strukturach przedsiębiorstw. Władza i informacja zawsze przebywała drogę od szczytu piramidy ku dołowi, w sposób uporządkowany – od najwyższego kapłana, generała, prezesa zarządu do szeregowych pracowników, żołnierzy, wiernych znajdujących się w dolnej warstwie tego porządku[1]. Jak słusznie zauważył Jonscher mówiąc o przyszłym, połączonym w sieć społeczeństwie, o globalnej kulturze należy pamiętać, iż czym innym jest sieć w rozumieniu technicznym, a czym innym w rozumieniu społecznym.

Naisbitt słusznie zauważa, iż struktura piramidy ma swoje wady i zalety, jednak jej przeciwnicy nigdy nie zaproponowali lepszych ram organizacyjnych. Modna w latach 60-tych Teoria Y określana jako humanistyczne podejście do motywacji w pracy, podkreślała, aby przedsiębiorstwa traktowały swoich pracowników, nie jako tryby w maszynie, lecz jako konkretne osoby, których kreatywność może zostać uwolniona przez objaśnienie procedury zarządzania[2]. Tą praktyką zarządzania kierowali się głównie Japończycy, co spędzało sen z powiek amerykańskim menadżerom. Mimo prób ewolucji systemu zarządzania, wszelkie nowe metody opierały się o strukturę hierarchii.

Powstaje pytanie dlaczego struktura piramidy pod koniec XX wieku stała się anachroniczna? Powodów jest kilka[3]:

• zorganizowana hierarchicznie gospodarka USA przeżywała poważne trudności, gdyż w jej miejsce zaczęła powstawać nowa gospodarka oparta o informację; w gospodarce informacyjnej sztywne struktury hierarchiczne spowalniają przepływ informacji, a w tym typie gospodarki szybkość i elastyczność jest niezbędna
• sformalizowane struktury centralne, zostały zastąpione mniejszymi, zdecentralizowanymi strukturami nieformalnymi
• społeczeństwo oparte o zimne, bezosobowe hierarchie biurokratyczne, stało się coraz bardziej uciążliwe w sytuacji wprowadzania na masową skalę nowych technologii
• dla młodych, wykształconych pracowników idea hierarchii i piramid była czymś obcym, nienaturalnym

W efekcie powyższych aspektów – nie tylko charakterystycznych dla gospodarki USA, ale coraz bardziej powszechnych w społeczeństwie polskim, zaczęliśmy się przekonywać iż wiara w ideał struktury piramidalnej została odrzucona. Wielu ludzi przekonało się iż aktualnych problemów społecznych nie można rozwiązać w świecie zorganizowanym według zasad hierarchicznych. Parafrazując słowa Naisbitta, zebrani wśród ruin piramidy, winniśmy odpowiedzieć sobie na pytanie co dalej robić. Po pierwsze musimy sobie uświadomić, iż nie da się nadal funkcjonować w społeczeństwie opartym o hierarchię, gdyż ta forma w społeczeństwie informacyjnym zupełnie zdezaktualizowała się.

W latach trzydziestych dwudziestego wieku Francuski socjolog Pierre Teilhard de Chardin przepowiedział pojawienie się noosfery, za którą kryła się sieć łącząca ludzkość raczej w sferze umysłu, niż w sferze fizycznej. W opisie Teilharda owa noosfera miała być siłą, która jednoczy społeczeństwo, prowadząc do powstania wspólnoty celów, idei i wartości ponad społeczeństwami[4].

Struktura oparta na sieci powstała jako efekt nieformalnej komunikacji, poza oficjalną strukturą hierarchiczną - „zaczęliśmy (...) się posługiwać ultrastykiem naszego własnego głosu, zastępując nim zgiełk świata przepełnionego nadmiarem danych i niewystarczającą wiedzą. Sieci okazały się potężnym narzędziem działalności społecznej. Ci którzy chcieli zmieniać świat, zaczęli to robić lokalnie, w gronie podobnie myślących ludzi”[5]. Pojęcie sieci – zdaniem Tomasza Gobana-Klasa - obejmuje coś więcej, niż fizyczne urządzenia do transmisji danych. Główną ich cechą jest wzajemne powiązanie typu „każdy z każdym” , co zaciera granice między komunikowaniem interpersonalnym i masowym oraz publicznym i prywatnym[6]. Sieci globalne są sieciami komunikowania – mediami, które łączą jednych ludzi z innymi, jak na przykład ogólnoświatowa sieć telefoniczna łącząca ludzi ze sobą, na niespotykaną dotąd skalę[7]. Nie przypadkowo Internet alegorycznie nazywany jest Siecią - pisaną wielką literą, stanowi bowiem wielką sieć informacyjną. Znaczenie sieci opartych na Internecie wykracza daleko poza ramy jej użytkowników. Interdykt od Sieci jest najskuteczniejszą formą skazania się na społeczną banicję, izoluje nas bowiem od jednego z najważniejszych dostępów - dostępu do informacji. Podobnie sieci definiuje Naisbitt, jako rozmawiających ze sobą ludzi, którzy dzielą się pomysłami, informacjami, zasobami. Jego zdaniem w tworzeniu sieci nie tyle ważna jest sama sieć, ile jej końcowy rezultat, czyli proces jej tworzenia, komunikacja ustanawiająca związki miedzy ludźmi[8].

Castells słusznie zauważa, iż ludzie od dawna korzystali z sieci, jednak w naszych czasach zyskały one nowe życie, ewoluując w stronę sieci informacyjnych, których główne koło napędowe stanowi Internet[9]. Według Marilyn Ferguson tworzenie sieci odbywa się poprzez konferencje, rozmowy telefoniczne, książki, gazety, koalicje, biuletyny etc[10]. Zdaniem antropologa z University of Miami sieci powstają wówczas, gdy ludzie usiłują zmienić społeczeństwo. Wtedy to, organizujący się wokół jakiejś sprawy ludzie tworzą niebiurokratyczną strukturę, która jest bardzo skuteczną formą strukturalną[11].

Jak zauważa C. Stoll ludzie pragną być podłączonymi do Sieci, daje im ona poczucie bycia częścią wspólnoty, która różni się od ich realnego sąsiedztwa. Sieć daje im prestiż – „właściciele modemów wypisują na wizytówkach i papierze listowym swój adres mailowym. Coś, co kiedyś było dziwactwem, stało się obecnie symbolem statusu”[12].

B. Wellman podkreśla, że transformacja od społeczeństwa hierarchicznego ku społeczeństwu sieci, zaczęła się od małych sieci, łącząc w sieć całe społeczeństwo. Sieciowość tworzy wielokrotnie złożone społeczności, składające się z różnorodnych relacji, mniej scentralizowanych, luźno powiązanych, ale jednocześnie mówi się o wzroście alienacji[13].

Na podstawie analiz Castellsa, Naisbitta, Ferguson oraz Hine wśród głównych zalet sieci jako struktury społecznej organizacji można wymienić:

§         elastyczność i łatwość dostosowywania się do wymogów; cechy te decydują o przetrwaniu w szybko zmieniającym się środowisku

§         oferują to, czego nie może zapewnić biurokracja, czyli powiązania pionowe

§         sieci mają charakter egalitarny

§         strukturalnie najważniejszą cechą w sieci jest to, że każda osoba pozostaje w jej centrum

§         ułatwiają samopomoc

§          zapewniają lepszy (szybszy) obieg informacji

§         polepszają wydajność i życie zawodowe

§         sieci niwelują pięcie się w górę i rywalizację, powodujące stres; w sieci ludzie dążą do wzmacniania innych, a nie wspinania się ponad nich

§         według Jessiky Lipnack i Jeffrey Stamps sieci są poprawne socjologicznie (appropriate sociology), gdyż są ludzkim równoważnikiem poprawnej technologii (appropriate technology)

Należy zauważyć, iż sieci są nieskończenie bardziej złożone od struktury hierarchicznej, gdyż są trójwymiarowe. Konfiguracje, formy wielokierunkowych stosunków społecznych w przypadku sieci, będą niemal nieograniczone, i zależeć będą od nas samych. Struktura interesów definiowana jako charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr[14], będzie w przypadku struktury opartej o sieć zawsze taka sama.

Poza niewątpliwymi zaletami struktury oparte o sieci mają wady (według Castellsa i Naisbitta):

§         powyżej pewnego stopnia złożoności pojawiają się problemy z koordynacją działań

§         jeden pracownik może mieć kilku szefów, których decyzje mogą się wykluczać

W społeczeństwach od dawna mówiło się o „sieciach kolesiów”, jednak współczesne formy sieci zdecydowanie się od nich różnią. Sieci kolesiów zaspokajają partykularne interesy własnych członków, nie są one rozpowszechnione i nie zostały stworzone z konieczności[15].

O popularności sieci jako formy porządku społecznego świadczyć może choćby fakt występowania słowa sieć (network) w nazwach wielu organizacjach amerykańskich np. Sieć Edukacji Konsumentów, Kalifornijska Sieć Żywieniowa, Chicagowska Sieć Remontowa, Sieć Krajowa etc[16].

W roku 1988 senator, a późniejszy prezydent Albert Gore wprowadził termin superautostrada informacyjna. Ów nieostry termin, choć bardzo chwytliwy, bardzo szybko stał się metaforą nie tylko w odniesieniu do technologii - rozumianej jako wysoko wydajna sieć cyfrowa, lecz równocześnie określał nowy etap elektronicznej ery, w której zarówno biznes, jak i zwykli obywatele mieli posiąść dostęp do informacji na niewyobrażalną dotychczas skalę[17].

Powszechny dostęp do telefonu czy komputera, sprawia iż postrzegamy sieci jako coś oczywistego, nie zdając sobie sprawy z błyskawicznych postępów przeobrażających sieci w twór, który można by nazwać systemem nerwowym społeczeństwa. Pierwsze sieci zbudowane przez Morse’a, Western Union, czy Bella, zupełnie nie przypominają współczesnych sieci, bowiem opierały się o schemat prostych linii, które miały minimalizować dystanse między dwoma punktami. Obecne sieci odrzucają myślenie w kategoriach liniowości, ewoluując w stronę monitoringu własnego funkcjonowania. Był to pierwszy zastrzyk inteligencji do systemu, dzięki któremu „martwy lub bezładny organizm zaczął nagle sprawdzać własne ciśnienie krwi, puls i tempo oddechu. Sieć zyskała samoświadomość”[18]. Sieci drugiej generacji wciąż udoskonalane, modyfikowane są według Tofflera cudem ery przemysłowej, bowiem wyposażone są w inteligencję. Z tego powodu iż dla typowego użytkownika sieci w zasadzie są niedostrzegalne, cywilizacja XXI wieku nie docenia ich wartości, marginalizując jej niewątpliwe walory. Do niedawna większość sieci dysponowała jedynie „inteligencją wewnętrzną” analogiczną do ludzkiego systemu nerwowego, regulującego mimowolnymi czynnościami organizmu. Przekaz dostarczany przez tego typu sieci jest dokładnie taki sam jak u źródła, jego postać pozostaje niezmieniona. Współczesne sieci nie poprzestają na odtwarzaniu informacji, idą o krok na przód, sięgając po „inteligencję zewnętrzną”, która analizuje, składa, przepakowuje lub poddaje innego rodzaju modyfikacjom informacje, tworząc je na nowo. Tak ukształtowane, wzbogacane informacje są inne u celu, niż u źródła, sieci te są sieciami o wartości dodanej zwanymi VAN (value added networks)[19].

Nie powinniśmy jednak bezrefleksyjnie zachwycać się sieciami, gdyż mogą one separować nas od realnego świata, przysłaniając to co rzeczywiste. Według Stolla być może mamy do czynienia z techniką preferującą życiową bierność, umniejszającą wartość prawdziwych przeżyć - „to nierealny wszechświat, organizm utkany z nicości”[20].

Jak słusznie zauważa Jonscher największą machiną jaką kiedykolwiek wybudowano nie są superkomputery zbudowane dla Pentagonu, nie są to też urządzenia korzystające z energii jądrowej czy akcelerator cząstek, ale coś tysiąckroć pokonujące owe dokonania – jest to ogólnoświatowa sieć telekomunikacyjna[21]. Zdaniem Jonschera za ulotną naturą Sieci, która jest raczej sztuką koordynacji i standaryzacji niż konstrukcji, kryją się tajemnice jej sukcesów i problemów.

 

Główne elementy analizy sieciowej

 

Nie bez egzageracji można powiedzieć, iż cały świat jest siecią. Jesteśmy powiązani sieciami, na każdym „łączu” naszego społecznego życia.

Analitycy sieci społecznych starają się opisać sieci relacji jak najpełniej, próbują nakreślać wzory w takich sieciach, wskazywać na strumienie informacji (i inne zasoby) jakie przez nie przepływają i odkrywać, jakie to może mieć skutki na relacje pomiędzy ludźmi i organizacjami[22]. Badaczy interesuje jak przebiegają interakcje, np. gdzie można określić rdzeń sieci, a gdzie peryferie, dokonują analizy, jak zaangażowanie w takich sieciach społecznych pomaga wyjaśnić zachowanie i nastawienie członków sieci, np. czy osoby na peryferyjnych pozycjach czują się rzeczywiście wyłączone[23].

Idee i metafory wszelkiego rodzaju dotyczące sieci zostały sformalizowane przy pomocy różnych typów algebry, teorii grafów i teorii prawdopodobieństwa[24]. Analiza sieci podejmuje kwestie istotności cech struktury społecznej, tj. wzorcami relacji pomiędzy obiektami społecznymi, zarówno na poziomie jednostek jak i zbiorowości, czy zajmowanych pozycji[25]. Według wybitnego specjalisty socjologii sieci B. Wellmana, sieć jest czymś więcej, niż tylko sumą swoich połączeń – sieć składa się z jednego lub więcej połączeń, pod którymi mogą kryć się osoby, organizacje, grupy, a nawet nacje, połączenia zaś mogą być sumą jednej lub większej liczby relacji[26]. Jak wskazuje J.H. Turner elementami sieci mogą być osoby, pozycje lub inny obiekt, mogący być połączony z innym obiektem – elementy te określa się jako punkty lub węzły (oznacza się je zazwyczaj za pomocą liter lub cyfr). Analizując teorię analizy sieciowej wysuniętą przez Turnera można konkludować, iż można wyróżnić dwa podstawowe elementy analizy sieci[27]:

-                           ułożenie w przestrzeni wizualnej połączeń pomiędzy elementami, które są ze sobą powiązane (zob. ryc. 1.)

-                           wyjaśnienie dynamiki rozmaitych wzorów powiązań pomiędzy węzłami

 

Ryc. 1. Przykład sieci prostej

Źródło: Turner, J.H., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004, s.605

 

Wśród głównych elementów konstytutywnych dla sieci B. Wellman wymienia: zasięg, centralność i role[28]:

- zasięg: sieci społeczne mogą różnić się między sobą rangą: wielkością i różnorodnością. Większe sieci są bardziej heterogeniczne w społecznych charakterystykach członków sieci i bardziej złożone w strukturze. Małe sieci są raczej homogeniczne, charakterystyczne dla tradycyjnych grup społecznych, specyficzne społecznościom wioskowym – z tendencją do podtrzymywania istniejących zasobów. Sieci stają się bazą dla egzystowania społeczności zwanych wirtualnymi, o cechach innych od tradycyjnych form społecznych.

- centralność: kontekst CMC pozwala określić, kto znajduje się na pozycji centralnej, a kto jest izolowany. W ten sposób manager, który nie korzysta z e-maila, staje się izolowany, zachowując centralną rolę w sieci organizacyjnej. Informacje wymieniane via e-mail nie docierają do kierownika, podczas, gdy w trakcie oficjalnych spotkań, to szeregowi pracownicy nie otrzymują wielu informacji. W sytuacji takiej inna osoba gra rolę brokera, tworząc most pomiędzy siecią mailową (online), a siecią face-to-face (offline), przenosząc informację z jednej sieci do drugiej. Analiza sieci społecznych rozwinęła miary centralności, które mogą być użyte do identyfikacji członków sieci, którzy mają związki z innymi w wysokim stopniu lub z tymi, których odejście spowodowałoby rozpadnięcie się sieci w tzw. cut points. 

- role: podobieństwa pomiędzy członkami sieci sugeruje sama obecność w sieci. Regularność w wzorach relacji (znanych jako strukturalna ekwiwalencja) w sieci lub w zachowaniach sieciowych pozwala na empiryczną identyfikację sieciowych ról.

Analiza sieci dokładnie określa relacje pomiędzy obiektami (jednostkami) wraz z określeniem ich cech i właściwości dynamicznych, jakie funkcjonują pomiędzy tymi relacjami - z punktu widzenia socjologii i nauk społecznych sensu largo obok wiedzy, iż punkty są między sobą połączone ważna jest wiedza o tym, co łączy te punkty[29].

Kiedy sieć komputerowa łączy ludzi lub organizacje, tworzy jednocześnie sieci społeczne – analogicznie jak w sieci komputerowej, która łączy ze sobą komputery, tak sieć społeczna łączy ludzi relacjami społecznymi, takimi jak przyjaźń, kooperacja, czy wymiana informacji[30]. Charakter powiązań pomiędzy ludźmi może być różnoraki: przepływ informacji, pieniędzy, dóbr, usług, wpływu, uczuć, szacunku, prestiżu i innych, które wiążą aktorów społecznych ze sobą[31].

Jednym z pierwszych, który interesował się procesami przyciągania i odpychania pomiędzy jednostkami w grupie był J.L. Moreno. Moreno i jego kontynuatorzy badali wybory towarzyskie członków grup wobec innych grup – zazwyczaj zadawano pytanie o to, kogo lubią i z kim chcieliby spędzić czas bądź podjąć wspólne działanie[32].

 

Ryc. 2. Socjogram

      

Źródło: Turner, J.H., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004, s.

 

Wizualna prezentacja wyborów, pozwala uchwycić strukturę preferencji, czyli przyciąganie versus odpychanie pomiędzy jednostkami – taką ilustrację można uznać za sieć, gdyż największe znaczenie pomiędzy jednostkami mają powiązania[33].

Wyróżnić można trzy podstawowe rodzaje powiązań w analizie sieci[34]:

- symbole: informacje, idee, wartości, normy, komunikaty

- rzeczy: obiekty fizyczne, ale także symbole takie jak np. pieniądz, które umożliwiają dostęp do obiektów fizycznych

- uczucia: aprobaty, szacunku, sympatii, przyjemności przesada          n

B. Wellman mówi, iż świat złożony jest z sieci, które nie składają się z gęstych, ograniczonych grup. Sieci dostarczają elastycznego sposobu myślenia o organizacji społecznej, posiadają strukturę i pewną kompozycję – sieci są siecią sieci[35].

Jeśli mówimy o sieci, warto odnieść się do największej z Sieci – Internetu. Wielu badaczy zastanawia się nad kwestią, jak komunikacja CMC wpływa na indywidualne wybory użytkowników Internetu, w jaki sposób dwie osoby komunikują się ze sobą drogą online, oraz jak małe grupy funkcjonują w środowisku online[36]. Komunikacja via komputer staje się coraz bardziej powszechna, stąd tak wielkie zainteresowanie badaczy tą problematyką – odsetek Internautów w Polsce wynosi 25%, zaś w USA 54%[37]. Jak zauważa E. Davis Internetem rządzi wielość, gdyż składa się nań wiele mediów, nie posiada on centrum, a horyzontalne połączenia, które umożliwiają połączenia pomiędzy różnymi sieciami, niezależnymi programami[38].

Relacje w sieci są charakteryzowane przez zwartość, kierunek i siłę. B. Wellman zwartość odnosi do zasobów, które są wymieniane. W komunikacji CMC pary wymieniają między sobą różne rodzaje informacji, relacja CMC zawiera w sobie wysyłanie pliku z danymi, który podtrzymuje relacje emocjonalne, aranżuje spotkania[39]. Relacje mogą być ukierunkowane, albo nieukierunkowane, np. jedna osoba może dawać społeczne poparcie drugiej osobie – mamy tutaj do czynienia z dwoma typami relacji: dającymi poparcie i odbierającymi poparcie. Wellman podkreśla, iż relacje mogą różnić się siłą, siła może być operacjonalizowana liczbą dróg[40].

Wśród najważniejszych właściwości sieci wymienia się[41]:

- liczbę powiązań: liczba możliwych połączeń zależy od liczby punktów w grafie oraz różnorodności zasobów zaangażowanych w łączenie punktów; dla każdej liczby punktów można obliczyć zarówno rzeczywistą, jak i możliwą liczbę powiązań

- ukierunkowanie: aby wiedzieć w jaki sposób przepływają zasoby w sieci na liniach grafu umieszcza się strzałki

- odwzajemnienie powiązań: istotną cechą sieci jest odwzajemnienie powiązań między pozycjami – czy zasoby przepływają w jednym kierunku, czy przepływ ma charakter obustronny (jeśli przepływ ma charakter wzajemny zazwyczaj oznacza się go podwójną linią)

- przechodniość powiązań: odkrywanie wzorów przechodniości pozwala na odkrywanie takich właściwości sieci, jak gęstość oraz formowanie się klik

- gęstość powiązań: im większa jest rzeczywista liczba powiązań w stosunku do całkowitej liczby możliwych powiązań w zbiorze węzłów, tym większa jest gęstość sieci; gęstości lokalne w obrębie sieci nazywamy klikami – wykazują one silne, odwzajemnione i przechodnie powiązania w poszczególnym podzbiorze pozycji w obrębie całej sieci (ryc. 4)

Ryc.3. Przykład sieci o dużej (po lewej) i małej gęstości (po prawej)

Źródło: Turner, J.H., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004, s. 608            

Ryc.4. Sieć z trzema wyodrębnionymi klikami

Źródło: Turner, J.H., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004, s. 609            

 

- siłę powiązań: słabe powiązania charakteryzuje w których zasoby przekazywane między pozycjami występują sporadycznie lub w niewielkiej liczbie – mocne powiązanie wykazuje wysoki poziom przepływu zasobów

- pomosty: pomosty są swoistym łącznikiem dla gęstości lokalnych, czy klik

- pośredniczenie: jest to element, który łączy ze sobą podzbiory, jego istnienie pomaga w wymianie zasobów pomiędzy dwoma lub więcej podzbiorami

 

Ryc.5. Sieć z potencjalnym pośrednikiem

Źródło: Turner, J.H., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004, s. 611            

 

- centralność: niektóre pozycje w sieci pośredniczą w przepływie zasobów dzięki swoim powiązaniom z innymi punktami

- równoważność: dotyczy pozycji, które pozostają w identycznej relacji do innych pozycji

Ryc. 6. Równoważność w sieciach społecznych

Źródło: Turner, J.H., Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004, s. 612

Podkreśla się, iż działania sieciowe wpłyną na nasze życie i nastawienie[42] być może Sieć staje się szansą na marazm, brak aktywności społecznej. Przy minimum wysiłku, nie wychodząc z domu, za jednym kliknięciem myszy można stać się członkiem jakieś społeczności i podejmować jakieś działania. Oczywiście interakcja zapośredniczona, taka z jaką mamy do czynienia właśnie za pomocą Internetu, ma zupełnie inny charakter, od interakcji typu face-to face (tab.1.).

Tab.1. Typy interakcji

Cechy interakcji	Interakcja bezpośrednia	Interakcja zapośredniczona	Zapośredniczona quasi-interakcja
Układ czasowo-przestrzenny	kontekst współobecności; wspólny przestrzenno-czasowy układ odniesienia	rozdzielenie kontekstów; dostępność w czasie i przestrzeni rozszerzona	rozdzielenie kontekstów; dostępność w czasie i przestrzeni rozszerzona
Zakres środków symbolicznych	duża różnorodność środków symbolicznych	zawężenie zakresy środków symbolicznych	zawężenie zakresy środków symbolicznych
Ukierunkowane działania	działanie wobec konkretnych innych	działanie wobec konkretnych innych	działanie wobec nieograniczonej liczby potencjalnych odbiorców
Dialogowa/monologowa	dialogowa	dialogowa	monologowa

Źródło: A. Giddens, Socjologia, PWN, 2004, s. 488

 

Interakcją bezpośrednią (face-to-face) jest rozmowa osób, które np. spotykają się na ulicy, w pracy, czy innym miejscu. Interakcja zapośredniczona – jak sama nazwa wskazuje – odbywa się za pośrednictwem zewnętrznych technik przekazu takich jak papier, łącza i impulsy elektroniczne. Interakcja ta jest rozciągnięta w czasie i przestrzeni, wybiegając daleko poza kontekst zwykłej interakcji bezpośredniej. Oczywiście nie daje ona tylu możliwości, co interakcja bezpośrednia[43]. Mimo ograniczonego wachlarza symboli, jakie możemy przekazać w tego typu interakcji i komunikacja CMC[44] radzi sobie z tym problemem. Mówi się, że internetowa interakcja pozbawiona gestów, mimiki twarzy, całego szafarzu jakie nazywamy komunikacją niewerbalną, jest komunikacją zimną, chłodną. W odpowiedzi na emocjonalną internetową oziębłość wyłoniły się emotikony. Są to znaki – symbole, stworzone ze znaków interpunkcyjnych, czasem z towarzyszącymi im literami. Emotikon jest swoistym substytutem komunikacji niewerbalnej, ma ukazać to co dla odbiorcy jest niedostrzegalne – mimikę, intonację głosu, gestykulację, nastrój. Właściwie ich lista jest nieograniczona, jedynym punktem granicznym jest nasza wyobraźnia. Poniżej przedstawiam najpopularniejsze emotikony[45] (należy je odczytywać obracając głowę o 90 stopni w lewo)[46]:

:-(  smutek

;-)  przymrużenie oka

:-0  zdziwienie

O interakcji zapośredniczonej mówi się czasem jako o komunikacji typu face-to(via monitor)-face, albo komunikacja typu face-to-monitor[47], w takim sposobie komunikacji człowiek staje się elementem zbędnym, ważniejsza staje się interakcja z maszyną. Jedną z bardziej popularnych metafor próbujących opisać fenomen życia w świecie komputerów jest „życie na ekranie” lub też „poprzez ekran”[48].

Zapośredniczona quasi-interakcja odnosi się do relacji społecznych wytwarzanych przez środki masowego przekazu, nie przebiega ona między konkretnymi jednostkami stąd określenie quasi-interakcja[49]. Interakcja ta ma charakter monologowy, a nie dialogowy, gdyż jest jednostronną formą komunikacja tak jak np. pogram telewizyjny, choć oczywiście i w nim zdarza się czasem interakcja z widzem (tamże).

Struktury hierarchiczne we współczesnym świecie całkowicie się zdezaktualizowały. Hierarchia z obiegiem informacji góra dół staje się zmurszała - można by metaforycznie powiedzieć, nie wytrzymała próby czasu. Społeczeństwo oparte na wiedzy i informacji, wymusza wręcz funkcjonowanie w strukturach bardziej elastycznych, egalitarnych, z szybkim obiegiem informacji i innych zasobów, co zapewnia tylko i wyłącznie struktura sieciowa. Ona też niweluje napięcia międzyjednostkowe, wymuszając na jednostkach raczej kooperację, niż konkurencyjne współzawodnictwo. Sieci jednak nie są tworem amorficznym można określić ich liczbę powiązań, ukierunkowanie, wzajemność powiązań, przechodniość, gęstość, siłę i inne elementy, dzięki którym możemy dokonać analizy, jaką pozycję mają w sieci poszczególne jednostki i jak sieć wpływa na interakcje interpersonalne. Życie w społeczeństwie sieci nie jest jednak wolne od wad – przy dużej złożoności struktury mogą się pojawiać problemy z koordynacją działań, należy jednak pamiętać, iż nie ma struktur idealnych – choć te w dużym stopniu mają inklinacje ku ziszczeniu się choćby ideału równości.

 

Streszczenie:

 

Artykuł stanowi próbę eksplikacji struktur opartych na sieciach. Autorka stara się wyjaśnić, gdzie należy szukać egzegezy dezaktualizacji struktur hierarchicznych. Dokonana zostaje eksplikacja podstawowych elementów analizy sieciowej wraz z wskazaniem elementów konstytutywnych dla struktur opartych o sieci. Artykuł stara się być daleki od jednostronności, wykazując mocne jak i słabe strony struktur sieciowych. Autorka stoi na stanowisku, iż struktury sieciowe – choć dalekie od ideału, stają się bliskie osiągnięciu ideału egalitaryzmu, o który miało zapewnić społeczeństwo informacyjne. Przedstawione zostają trzy sposoby interakcji, wraz ze wskazaniem na interakcję zapośredniczoną, charakterystyczną dla komunikacji CMC, a więc komunikacji, która możliwa jest dzięki największej z sieci – Internetowi, który nie bez kozery zwie się nierzadko Siecią.

 

                 

Bibliografia:

1.        M. Castells, Galaktyka Internetu, Rebis, Poznań, 2003

2.        E. Davis, TechGnoza. Mit, magia + mistycyzm w wieku informacji, Poznań, Rebis, 2002

3.        E. Dyson, Wersja 2.0. Przepis na życie w epoce cyfrowej, Warszawa, Prószyński i S-ka, 1999

4.        L. Garton, C. Haythornthwaite, B. Wellman, Studying Online Social Networks, w: S. Jones (ed.),  Doing Internet Research, Thousand Oaks, 1999

5.        A. Giddens, Socjologia, PWN, 2004

6.        T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, PWN, Warszawa-Kraków, 1999

7.        T. Levitt, Harvard Business Review, w: Marketing Myopia, VII-VIII 1960

8.        C. Jonscher, Życie okablowane, Wyd. MUZA S.A, 2001

9.        J. Naisbitt, Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, Zysk i S-ka, Poznań, 1997

10.     W.R. Neuman, The Future of the Mass Audience, Cambridge, Cambridge University Press, 1991

11.     C. Stoll, Krzemowe remedium. Garść rozważań na temat infostrady, Rebis, Poznań, 2000

12.     M. Szpunar, Społeczności wirtualne jako nowy typ społeczności – eksplikacja socjologiczna, w: Studia Socjologiczne, 2004/2

13.     P. Sztompka, Socjologia, Znak, Kraków, 2002

14.     A. Toffler, Zmiana władzy, Zysk i S-ka, Poznań, 2003

15.     J.H. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, PWN, 2004

16.     B. Wellman, Networks for Newbies, http://www.chass.utoronto.ca/~wellman/publications/index.htmln

17.     P. Zawojski, Monitory miedzy nami. O byciu razem i osobno w cyberprzestrzeni, w: A. Gwóźdź, P. Zawojski, (red.) Wiek ekranów, Kraków: Rabid, 2002

 

Przypisy: