mgr Magdalena Szpunar

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania

Bliskie więzi na odległość – paradoksalna natura związków online

            Postrzegając Internet jako  swoiste medium możemy zauważyć, iż stanowi on niejako symbiozę trzech podstawowych elementów. Na elementy te składają się połączone sieci oparte o protokół TCP/IP (aspekt technologiczny), społeczności, która użytkuje i rozwija tę sieć (aspekt społeczny) oraz zbiory zasobów, które znajdują się w sieci (aspekt informacyjny). Trudno mówić o Internecie pomijając jakikolwiek z tych elementów, gdyż są one wzajemnie zależne i warunkują swoje funkcjonowanie. Wszystkie te elementy są ze sobą ściśle powiązane, gdyż korzystanie z Internetu oznacza działanie członków społeczności, przy pomocy sieci, mające na celu wykorzystywanie zasobów informacyjnych[1].

Ryc. 1. Trójelementowy model Internetu.

Źródło: oprac. własne. na podst. J. Zieliński, Ideologia Internetu, 1997, http://www.winter.pl/internet/ideologia.html

            O ile dla socjologa szczególnie interesującym wydaje się być aspekt społeczny, a więc społeczności, które kształtują tę sieć, komunikują się oraz poszukują i wymieniają różnego rodzaju informacje, o tyle mówienie o tych społecznościach nie byłoby możliwe bez odwołania do aspektu technologicznego, który stanowi platformę tych kontaktów. Mimo, iż element społeczny stanowi główny czynnik spowalniający postęp, ludzie stale poszukują nowości technicznych, uznając je za pożądane mimowolnie wymuszają postęp[2].

Z Raportu Gazety Wyborczej – Młodzi 2005[3] wynika, iż w spędzaniu wolnego czasu przez młodzież coraz więcej miejsca zajmuje korzystanie z nowych mediów, które w ich życiu odgrywają doniosłą rolę. Dla 89% procent badanych Internet to źródło wyszukiwania informacji, dla 77% możliwość kontaktu pocztą elektroniczną. 62% młodych wysyła przez Internet SMS-y, a co drugi ankietowany (53%) korzysta z komunikatorów np. Gadu-Gadu, ICQ[4]. Niemal co drugi badany twierdzi, że Internet służy mu do kontaktowania się ze znajomymi (49%), zaś dla 19% Internet to źródło zawierania nowych znajomości[5]. A. Meller zauważa, iż przedstawiciele pokolenia Internetu w dużej mierze swoje kontakty towarzyskie realizują właśnie przez Internet. Wykorzystują w tym celu kilka mediów jednocześnie „rozmowy przez komunikator, jednoczesne sprawdzanie poczty i komentowanie wiadomości na blogach, do tego rozmawianie przez telefon (zwykle komórkowy, rzadko stacjonarny), pisanie SMS-ów, słuchanie muzyki czy radia bądź oglądanie kątem oka wydarzeń w telewizji – to wszystko w jednej chwili”[6]. Trudno nie odnieść wrażenia, że owe internetowe związki są niezwykle ulotne i prowizoryczne – choć oczywiście nie zawsze tak bywa. Z. Bauman ową ulotność związków interpersonalnych określa hasłem „enter i escape związki”[7]. A. Borowiec zauważa, iż kliknięcie myszy wraz z dodaniem zdjęcia zastępuje wyjście z domu, podejście do kogoś i ogrom rytuałów, jakie tutaj następują[8]. Niektórzy socjologowie wyrażają obawę, że nie pozostanie, to bez wpływu na przyszłość następnych pokoleń i prawdopodobnie będą częściej zmieniać partnerów, niż ma miejsce to teraz. Psychologowie twierdzą, iż ten sposób komunikacji może sprawić, że młodzi ludzie zapomną jak komunikować się z żywymi ludźmi[9].

Internet całkowicie zmienił nasze życie codzienne. Zatarł granicę pomiędzy tym co globalne i lokalne, ale przede wszystkim wprowadził nowe kanały komunikacyjne i interakcyjne[10]. Otwarcie nowych możliwości życia społecznego, które może przenosić się do środowiska online niesie ze sobą równocześnie szereg zagrożeń. Podkreśla się atomizację więzi społecznych, zachwianie procesu socjalizacji, gdyż dzisiaj to dzieci są tymi, którzy wprowadzają rodziców w świat komputerów. Funkcjonujące w literaturze pojęcie człowieka, który nie jest samotną wyspą, zyskuje nowe znaczenie we współczesnym świecie. Obok wyraźnie podkreślanych procesów indywidualizacyjnych, warto zwrócić uwagę na bardziej globalny charakter stosunków międzyludzkich, choćby poprzez komunikację CMC[11], której rdzeniem stał się Internet, oplatający swą „pajęczyną” niemal cały świat. W tym globalnym świecie, gdzie zmiana staje się najbardziej istotnym elementem otaczającej nas rzeczywistości, poczucie osamotnienia w tłumie staje się jednym z najbardziej wymownych obrazów stosunków międzyludzkich. B. Szacka uważa, iż dążenie do osobistych osiągnięć, racjonalność, sekularyzacja i indywidualizm to kulturowe cechy społeczeństwa przemysłowego[12]. Naturalne wspólnoty chylą się ku upadkowi. Jak zauważa P. Sztompka ludzie ulegają wykorzenieniu, atomizacji, roztapiają się w anonimowej masie pracowników, urzędników, elektoratu, czy publiczności[13]. Ów samotny tłum opisywany przez D. Riesmana gorączkowo szuka alternatywnych więzi i jakichkolwiek wspólnot, które oferowałyby choć namiastkę funkcjonowania w grupie i niwelowały negatywne skutki osamotnienia, mimo codziennej egzystencji w tłumie ludzi. Dzisiaj zmienne takie jak klasa, płeć, etniczność, nie determinują człowieka do końca życia i nie stanowią „znamienia” do końca życia. A. Giddens zauważa, że w dzisiejszych czasach jednostki w znacznie większym stopniu, niż kiedykolwiek przedtem mogą same kształtować swoje własne życie. Znaczenie tradycji i zastanych wartości nie ma już dzisiaj takiego znaczenia jak kiedyś, rozmywają się wzory tożsamościowe, trudno więc o znaczący drogowskaz w życiu[14]. F. Fukuyama współczesną kulturę nazywa kulturą wybujałego indywidualizmu, którą cechuje osłabienie norm społecznych, osłabienie więzi rodzinnych, narodowych oraz więzi niewielkich wspólnot miejskich i terytorialnych. Jak wskazuje Fukuyama mimo, iż nie ma dowodów na to, że ludzie mniej się ze sobą wiążą, ich wzajemne więzi są na ogół mniej trwałe, mniej głębokie i obejmują mniej liczne grupy. Tradycyjne i przymusowe więzi ewoluują w kierunku takich, które są wybierane na zasadzie dobrowolności[15]. Również i M. Castells zwraca uwagę, iż współcześnie dominującą tendencją związków społecznych jest właśnie indywidualizm. Twierdzi on iż od dominacji związków pierwotnych osadzonych w rodzinie i społeczności, przez związki wtórne osadzone w stowarzyszeniach, brniemy ku związkom trzeciego rzędu, które opierają się na sieciach skoncentrowanych wokół jednostki. Castells nazywa je społecznościami spersonalizowanymi, stanowiąc przypadek sprywatyzowania życia społecznego[16]. Ten typ indywidualizmu oparty o Internet B. Wellman nazywa indywidualizmem sieciowym. Jego podstawowe cechy sprowadzają się do trzech elementów[17]:

- relacje mają zarówno charakter lokalny jak i globalny

- relacje powstają łatwo, ale z taką samą łatwością się kończą

- struktura relacji jest raczej rzadka, ale bywają również grupy o gęsto usieciowione

- niektóre więzi społeczne są silne, ale dużo więcej jest słabych

Wbrew owym pesymistycznym głosom warto zauważyć, iż Internet to nie tylko przysłowiowa puszka Pandory. Obok zagrożeń niesie ze sobą wiele pozytywnych elementów. Pozytywnie wpływa na stosunki międzyludzkie, poszerzając i wzbogacając relacje społeczne, wirtualne kontakty mogą się przeradzać w pełnowartościowe więzy przyjaźni[18]. Osobom przebywającym w podróży lub pracującym umożliwiają regularną, tanią komunikację z rodziną i przyjaciółmi. R. Putnam pisze nawet o wirtualnym społecznym kapitale, który powstaje dzięki różnorodnym możliwościom komunikacyjnym Internetu[19]. To czy Internet będzie miał pozytywny, czy negatywny wpływ społeczny zależy od jakości relacji online, a także czasu, jaki jednostki spędzają online[20].

            Wielu autorów wyraża zaniepokojenie Internetem, który rzekomo zachęca ludzi do tego, by więcej czasu spędzali samotnie, rozmawiali z zupełnie obcymi sobie osobami, opierali się na szybkich, krótkotrwałych relacjach, kosztem głębszych relacji opartych o komunikację face-to-face z przyjaciółmi i rodziną. Prowadzone badania nie pozwalają na konsensus w zakresie określenia natury interakcji online jak i wpływu tego typu interakcji na życie społeczne i samopoczucie. Niektórzy naukowcy dowodzą, iż społeczne relacje online są słabsze, niż te zawarte offline, a osoby, które często korzystają z poczty elektronicznej charakteryzują słabsze więzi, niż te osoby, które w ten sposób się nie kontaktują. Wskazuje się również, że osoby które są  intensywnymi użytkownikami sieci spędzają mniej czasu z rodziną. Wyniki innych badań jak np. Pew Internet Report 2000 wskazują na zupełnie przeciwstawne dane. Ci, którzy intensywnie korzystają z Internetu mają szersze wsparcie społeczne, częściej bywają z rodzina i przyjaciółmi, niż ci, którzy korzystają z Internetu niewiele[21]. Korzyści Internetu dostrzega się również w niwelowaniu nierówności społecznych poprzez obniżanie się kosztów dostępu do informacji oraz możliwości ludzi osiągających niskie dochody do pozyskania społecznego kapitału, lepszej pracy – generalnie Internet ma stać się tutaj szansą na lepsze życie[22]. Również i badania prowadzone na polskim gruncie potwierdzają raczej pozytywny, niż destrukcyjny wpływ na więzi społeczne. Z Diagnozy Społecznej 2005 wynika, że 50 % Polaków kontaktuje się przez Internet ze znajomymi, 31% osób wykorzystuje Internet do kontaktów z osobami z rodziny, a 22% deklaruje, ze wykorzystuje Internet do kontaktu z osobami, z którymi inny kontakt byłby trudny lub w ogóle niemożliwy. Jak zauważa D. Batorski trudno więc uznać Internet za narzędzie, które wyrywa człowieka z kontekstu społecznego dotychczasowych relacji[23]. Moim zdaniem Internet wpływa na poszerzenie zakresu kontaktów społecznych, wzbogacając – słowami Castellsa - portfel życia towarzyskiego.

            Związki online są paradoksalne z co najmniej trzech powodów. Po pierwsze to, że platformą ich egzystowania staje się rzeczywistość wirtualna sprawia, że odmawia się im realności. Drugim elementem paradoksalnej właściwości kontaktów online są antynomie, które nimi rządzą. Trzeci element to określenie jaki wpływ na nasze życie społeczne ma przenoszenie relacji społecznych do środowiska online. Rozstrzygnięcia w tej kwestii nie mamy do dzisiaj. Jedni autorzy wyraźnie optują za destrukcyjnym wpływem Internetu na relacje interpersonalne, wskazując na atomizację, indywidualizację i naskórkowość relacji zawieranych za pomocą Internetu. Inni są przekonani, że Internet wprost przeciwnie - poszerza zakres kontaktów społecznych, pozwalając utrzymać i wzbogacić istniejące relacje. Staje się szansą dla osób, których dzielą duże przestrzenie, kompresując czas i przestrzeń. Staje się również szansą dla ludzi z dysfunkcją ruchu, skazanych na przebywanie w domu.

            W niniejszym artykule postaram się wyeksplikować w czym ów paradoksalny charakter kontaktów online się przejawia.

            Jak zauważa A. Ben-Ze’ev cyberprzestrzeń nazywana rzeczywistością wirtualna jest częścią rzeczywistości i błędem jest postrzeganie jej jako przeciwieństwa przestrzeni realnej[24]. Zawarte i funkcjonujące w rzeczywistości wirtualnej związki są całkowicie prawdziwe i nie ma żadnego sensu ich odrealnianie, mimo, iż wiele aspektów tego typu interakcji ma charakter fikcyjny. Pewien chaos pojęciowy wprowadza tutaj zastosowanie przymiotnika wirtualny. Operowanie przymiotnikiem wirtualny wielu z nas wprowadza w myślowy zaułek. Można postawić hipotezę, iż owe pejoratywne postrzeganie wirtualnego świata wiąże się z tym, iż często w stosunku do osób obłąkanych mówi się, że tworzą sobie alternatywne światy, takie właśnie wirtualne, wykreowane według własnych potrzeb i możliwości. Śmiem twierdzić, że społeczności wirtualne są tak samo realne, jak te ze świata fizycznego, różnią się jednak platformą kontaktów, co oczywiście w pewien sposób je różnicuje od społeczności w świecie fizycznym.

Paradoksalnie jednak zauważa się, że rzeczywistość wirtualna może uczynić sztuczność bardziej rzeczywistą, niż w przypadku realnej rzeczywistości. Dzieje się tak np. w przypadku symulacji lotów, gdzie najbardziej zaawansowane i najdłużej znane zastosowanie rzeczywistości wirtualnej, jest bardziej realistyczne, niż latanie rzeczywistym samolotem. Symulator lotów daje możliwość skonfrontowania pilota z wieloma niemożliwymi do zademonstrowania w realnym świecie sytuacjami[25]. N. Negroponote słusznie zauważa, iż sformułowanie rzeczywistość wirtualna winno otrzymać nagrodę w konkursie na najlepszy oksymoron, wyprzedzając pojęcia tak sprzeczne treściowo jak słodki ból, czy sztuczna inteligencja.

Warto tutaj przywołać dwa rozumienia pojęcia wirtualność. W ujęciu filozoficznym wirtualne jest to, co istnieje potencjalnie, wirtualność poprzedza rzeczywista lub formalna konkretyzację – drzewo jest wirtualnie obecne w nasieniu[26]. Inaczej wirtualność definiuje rozumienie potoczne. Tutaj termin wirtualność oznacza nierealność, nierzeczywistość – jakaś rzecz jest albo rzeczywista, albo wirtualna, nie może posiadać obu tych własności[27]. P. Levy pisze wprost „wirtualność jest rzeczywista, choć nie można jej przypisać żadnej współrzędnej przestrzenno-czasowej”. Jak łatwo zauważyć, to właśnie myślenie potoczne kładące nacisk na opisywanie wirtualności w kategoriach zaprzeczenia prawdziwości, namacalnej rzeczywistości może stać się bezpośrednim przyczynkiem tego, że odmawiamy prawa realności społecznościom funkcjonującym w rzeczywistości wirtualnej.

Wyobraźnia jest nieodłącznym elementem internetowych interakcji, a osoby pytane o to dlaczego angażują się w sieciowe związki jako główny powód wymieniają niezaspokojone fantazje i pragnienia w związkach poza siecią[28]. Trudno jednak stwierdzić, że zalogowanie do sieci nas odczłowiecza. Nadal bowiem rządzą nami emocje, nierzadko silniejsze, niż w świecie realnym – słynne flame war[29] prowadzone zaciekle na forach dyskusyjnych, czy listach usenetowych. Ów odzierany z realności świat potrafi wciągać w swe podwoje tak silnie, że prowadzi do uzależnienia, z objawami analogicznymi do innych typów uzależnień. C. Stoll tak pisze o tym co dzieje się w wirtualnym świecie „wszystko co się dzieje w sieci, jest metaforą: rozmową bez mówienia, uśmiechaniem się bez poruszania ustami i obejmowaniem bez dotykania”[30]. Możemy przekornie zapytać skoro więc ten świat tak bardzo wyimaginowany, dlaczego czyni tyle spustoszenia z ludźmi, którzy przecież stykając się z wirtualnym światem są zdają się być - według Stolla - nieprawdziwi? Z pewnością nie jest to sztuczny świat, funkcjonują w nim bowiem prawdziwi, realni ludzie, z całym bagażem emocji i odczuć które przenoszą do internetowego środowiska. Logując się do Internetu nie stajemy się nagle maszynami, marionetkami pozbawionymi reagowania. Jest to z pewnością inny świat, rządzący się swoimi własnymi prawami, ale to dalej świat, w którym funkcjonują żywi ludzie.

Wyobraźnia, która staje się podwaliną wielu sieciowych związków sprawia, ponieważ docierają do nas tylko ograniczone informacje na temat osoby, z którą podejmujemy interakcję. Tak kluczowe znaczenie wyobraźni sprawia, że tego typu interakcje zwierają w sobie znaczny ładunek magiczności. Ów wirtualny świat tak bardzo pociąga, bo jest w nim coś romantycznego. Zaburza on w pewien sposób trzy jedności: miejsca, czasu i akcji i przez to staje się tak atrakcyjny. Młodzi ludzie zapatrzeni w wirtualne wspólnoty dostrzegają w wirtualnym świecie mityczną Arkadię, kraj idylliczny, mlekiem i miodem płynący. Wielu z nich idealizuje swoich wirtualnych przyjaciół, przekonując, że tam czekają na nich piękniejsi, młodsi, bardziej przyjaźni i naprawdę prawdziwi przyjaciele. Wirtualna rzeczywistość staje się owym magicznym miejscem, które choć trudne do zoperacjonalizowania, staje się bardziej wyczuwalne intuicyjnie, niż wytłumaczalne w sposób racjonalny, naukowy. Trudno nie odnieść wrażenia, iż w tym magicznym wirtualnym światku, więcej emocji i uczuć, niż racjonalnej, chłodnej kalkulacji. Ów element magiczności, bliski marzeniom sennym pojawia się w wypowiedzi jednej z internautek: „na necie poznałam cudownego mężczyznę. Jesteśmy ze sobą na dobre i na złe. Tylko czasami...zastanawiam się czy to nie sen...bo jest zbyt pięknie”[31].

Jeszcze trudniej nie zgodzić się z tym, że dla wielu ów wirtualny świat staje się bardziej realny, niż świat rzeczywisty. Nie chciałabym przez to jednak powiedzieć – o czym zapomina wielu autorów – że świat wirtualny, to świat nierealny fikcyjny. Należy pamiętać, że mimo, iż w procesie komunikacji CMC łącznikiem staje się komputer, po jednej i po drugiej stronie łącza komunikuje się żywa, prawdziwie fizyczna istota.  Jedna z internautek pisze: „A ja własnie jestem zakochana wirtualnie. Pierwszy raz przeżywam coś takiego. Wydawało mi się, że byłam do tej pory szczęśliwa, że ta relna miłośc to było to. Nie. Wiem, że ON jest właśnie tym, przeżywam takie wirtualne uniesienia, że nawet sex w realu się do nich nie umywa”[32]. Poznawanie się online bywa porównywane do duchowych doświadczeń, którym to, towarzyszy czysty i głęboki rodzaj interakcji, to rodzaj rozmowy „umysłu z umysłem i ducha z duchem”[33].

Warto tutaj zwrócić uwagę na drugi element sprawiający, iż można mówić o paradoksalnej naturze związków online. Trudno tutaj wymienić jeden element, a przywołując antynomie wysunięte przez A. Ben Ze’eva można ich wyróżnić co najmniej pięć[34]:

-odległość i bezpośredniość (w cyberprzestrzeni fizyczna lokalizacja ma małe znaczenie; niektórzy używają tutaj terminu śmierci fizycznej odległości; mimo przestrzennego oddzielenia w sieci wszystko jest blisko – na odległość wciśnięcia kilku klawiszy na klawiaturze)

-          zwięzła i bogata komunikacja (komunikacja online opiera się na ograniczonej liczbie sygnałów niewerbalnych, nierzadko całkowicie jest ich pozbawiona; jednakże można twierdzić, iż mała liczba sposobów komunikacji może skłaniać do bardziej pogłębionych informacji)

-          anonimowość i otwartość (większa anonimowość wpływa z reguły na większa odkrywanie się, a co za tym idzie większą poufałość i bliskość)

-          szczerość i oszukiwanie (łatwo przekazać nieprawdziwe informacje, ale większa otwartość w sieci z reguły wiąże się z większą szczerością)

-          ciągłość i nieciągłość (związki internetowe są nieciągłe pod względem fizycznym i czasowym, ponieważ komunikacja online nie jest ciągła /z wyłączeniem czatów i komunikatorów/, ale są one ciągłe w sensie emocjonalnym)

-          marginalne zaangażowanie fizyczne i znaczne zaangażowanie psychiczne (minimalne inwestycje w wartości fizyczne takie jak pieniądze, czas, zobowiązania, znaczne zaś w emocje i wysiłek umysłowy)

Jeśli komunikacja jest dominującym sposobem korzystania z Internetu można wnioskować, że będzie mieć pozytywny wpływ społeczny. Komunikacja z sąsiadami, przyjaciółmi i rodziną, uczestnictwo w różnego rodzaju grupach wpływa na wsparcie społeczne sprawiając, że relacje z innymi osobami stają się pełniejsze, nadają sens życiu i wpływają pozytywnie na kondycję psychiczną[35].

Z badań wynika, że Internet wzmacnia pewnego typu cechy. Analizy amerykańskich badaczy wskazują, że zarówno stres, jak i pozytywny wpływ zwiększa się wraz z użyciem Internetu. Generalnie jednak Internet bardziej pozytywnie wpływa na ekstrawertyków, niż introwertyków. Ekstrawertycy, którzy korzystali z Internetu deklarowali zmniejszenie poczucia samotności, negatywnych uczuć, przy jednoczesnym zwiększeniu poczucia własnej wartości – u introwertyków te same zmienne rosły, a poczucie własnej wartości malało[36]. Internet definitywnie wzmacnia więc cechy psychologiczne i stany emocjonalne. Można postawić tutaj hipotezę, iż introwertyk korzystając z Internetu jeszcze bardziej zamka się w sobie, a ekstrawertyk poszerza swoje społeczne kontakty.

Ryc.2. Interakcja pomiędzy korzystaniem z Internetu, ekstrawersją, a poczuciem samotności

Źródło: oprac. własne, na podst. Kraut, Kiesler, Boneva i in. 2001, dz.cyt.

Postawioną przeze mnie hipotezę potwierdzają dalsze wyniki badań Krauta i jego współpracowników. Wynika z nich, iż ekstrawertycy częściej korzystają z Internetu właśnie w celach społecznych tj. do podtrzymania kontaktu z rodziną i przyjaciółmi oraz do poznawania nowych ludzi poprzez czaty[37]. Do podobnych wniosków dochodzi LaRose, M. Eastin i J. Gregg, którzy wykazują, iż korzystanie z maila dodatnio koreluje ze wsparciem społecznym, a wsparcie społeczne negatywnie koreluje z depresją. Korzystanie z Internetu zwiększa samo-skuteczność, która z kolei zmniejsza stres jako spotyka nas online. Badacze wskazują jednak, że Internet może jednocześnie stanowić nowe źródło stresu, jednakże ten stres może być kontrolowany dzięki rozwojowi internetowej samo-skuteczności[38].

Amerykańscy badacze wymieniają kilka elementów, które decydują o specyficznej formie komunikacji CMC[39]:

ü      komunikacja internetowa pozwala na niezależną od przestrzeni komunikację, pozwala podtrzymywać relacje z większą liczbą przestrzennie rozrzuconych członków sieci

ü      asynchroniczna natura Internetu, w którym nadawcy i odbiorcy wiadomości nie muszą być online równocześnie, wspiera interakcje na duże odległości, nawet  wśród ludzi z różnych czasowych stref

ü      szybkość interakcji Internetu w porównaniu z przerywanymi spotkaniami twarzą w twarz pozwala zachować wysoką szybkość interpersonalnej wymiany

ü      zredukowana społeczna prezentacja może ograniczać wsparcie emocjonalne i złożone interakcje

ü      tekstowa natura prawie wszystkich wiadomości internetowych może redukować hierarchie takie jak płeć, klasa społeczna, wiek, czy styl życia

ü      brak bezpośredniego wizualnego albo głosowego sprzężenia zwrotnego w wymianach Internetu może zachęcać do ekstremalniejszych form komunikacji, czasami nawet kłamstwa; ludzie mogą na ekranie prezentować informacje, których nigdy by nie powiedzieli bezpośrednio innej osobie

ü      możliwość przekierowania maili pozwala przekazywać wiadomości od jednych przyjaciół do drugich; tworząc przechodnie, pośredni kontakty mail pokonuje wytworzone prze grupy granice; takie łączenie integruje grupy i powiększa społeczną łączność

ü      możliwość wysłania przez Internet wiadomości do wielu ludzi równocześnie pozwala ludziom na kontakt z różnymi kręgami społecznymi

Większość użytkowników Internet uważa, że Internet nie ma żadnego wpływu na ilości czasu oni spędzanego z ich rodziną (87,6%). Niemal tyle samo respondentów twierdzi, że korzystanie z Internetu nie ma żadnego skutku czas spędzanymi z przyjaciółmi (87,8%).Według naukowców pracujących przy projekcie Digital Future, nie ma statystycznej różnicy pomiędzy badaniami z 2004 i roku 2002, gdzie ten odsetek wynosił 88,4%[40].

Ryc.3. Wpływ Internetu na czas spędzany z przyjaciółmi/rodziną

Źródło: Surveing the Digital Future Year Four. Ten Years, ten trends, J. Cole, M. Suman, P. Schramm, R. Lunn, J. Aquino & others, University of Southern California, 2004, http://www.digitalcenter.org/downloads/DigitalFutureReport-Year4-2004.pdf

Polscy studenci o wiele bardziej entuzjastycznie postrzegają rolę komputera w ich życiu społecznym. O ile w USA stosunek do roli Internetu w życiu codziennym jest niezwykle wyważony, o tyle wśród krakowskich studentów, zdecydowanie przeważa entuzjazm. 59,7% respondentów twierdzi, iż Internet pozytywnie wpływa na ich stosunki z rodziną (23,9% - zdecydowanie pozytywnie, 35,8% - raczej pozytywnie), jeszcze bardziej optymistycznie oceniają respondenci wpływ Internetu na stosunki z przyjaciółmi i znajomymi. Aż 86,1% badanych uważa, iż Internet pozytywnie wpływa na stosunki z przyjaciółmi, niemal takie same deklaracje padają względem wpływu Internetu na stosunki ze znajomymi 86,2%[41].

Ryc.4. Wpływ Internetu na stosunki z rodziną/przyjaciółmi/znajomymi

Źródło: Szpunar, M. (2005). Internet a zmiana stylu życia – perspektywa Polski i USA na przykładzie studentów, Kraków: AGH

Internet zdaje się wypierać tradycyjne formy spędzania czasu wolnego. Staje się największą konkurencją dla telewizji, aż 53,9% krakowskich studentów przyznaje, iż odkąd korzysta z Internetu mniej czasu poświęca na oglądanie telewizji – dokonała się tylko zamiana monitorów, ale nadal funkcjonujemy dzięki życiu na ekranie lub poprzez ekran, jak to określa P. Zawojski. Internet, który miał urozmaicać nasze życie, umożliwiając dostęp do kultury, staje się tym samym, czym miała stać się telewizja oferująca pięćset kanałów, nawet włączając programy naukowe, bywa mierna, jak zauważa C. Stoll „im większa liczba kanałów, tym gorsza jakość audycji, gdyż mniej pieniędzy przypada na jeden program”[42]. Co trzeci polski student (32,6%) poświęca mniej czasu na czytanie książek, 29,5% rzadziej czyta prasę codzienną, zaś 23,5% rzadziej czyta prasę periodyczną. Co trzeci respondent przyznaje (31,4%), iż mniej czasu poświęca na obowiązki domowe, odkąd zaczął korzystać z Internetu[43].

N. H. Nie i L. Erbring wykazali, iż długotrwałe korzystanie z Internetu sprawia, iż mniej czasu spędzamy przed telewizorem, jak i na czytaniu gazet. Spośród deklarujących korzystanie z Sieci powyżej 10 godzin tygodniowo, 65% przyznaje, iż mniej ogląda telewizję, a 39% czyta mniej gazet niż przed używaniem Internetu. Analogicznie wśród korzystających z Sieci mniej niż 1 godzinę tygodniowo liczebność zmniejsza się o połowę[44]. Odsetki uzyskane w Polsce[45] i USA są porównywalne 53,9% mniej czasu spędzających przed TV w Polsce i 56% w USA, 29,5% mniej czasu poświęcających na czytaniu prasy codziennej w Polsce i 31% w USA (w przypadku USA pod uwagę wzięto osoby spędzające w Internecie od 5-10 godzin tygodniowo).

Ryc. 5. Internet a mass media

Źródło: opracowanie własne na podst. Internet and Society. A preliminary report. N.H. Nie, L. Erbring, Stanford University

Powstaje więc zasadnicze pytanie czy można mówić o więziotwórczej roli Internetu, zgodnie z postawioną w tytule hipotezą, iż więzi zawarte przez Internet mogą być równie bliskie, jak te w świecie offline. Wydaje się, że można udzielić pozytywnej odpowiedzi na to pytanie. Jak zauważa Ł. Kapralska podane poniżej stwierdzenia można traktować jako wskaźnik zaspokajania określonych potrzeb przez medium, jakim jest Internet[46]. Warto tutaj zwrócić na trzy stwierdzenia, które świadczyć mogą o więziotwórczej roli Internetu – poznaję osoby mające te same zainteresowania 14,2% wskazań, spotykam tu ludzi myślących podobnie do mnie 7,3% oraz mam poczucie przynależności do jakiejś wspólnoty 2,2%. Sumując w/w kategorie z łatwością można skonstatować, iż co czwarty respondent dostrzega jakiś więziotwórczy element Internetu.

            Warto tutaj zwrócić uwagę, iż badani studenci dostrzegają różnice pomiędzy internautami, a ludźmi nie korzystającymi z Internetu. 16,8% respondentów uważa, iż internauci posiadają większy niż inni ludzie zasób wiedzy ogólnej, są bardziej zorientowani w nowościach światowych, są komunikatywni i dociekliwi, mają rozwiniętą wyobraźnię, uznają się za lepszych od innych, za elitę, cechuje ich umiejętność sprawnego, szybkiego zdobywania informacji[47].

Z badań wynika, iż relacje internetowe, są w większości przypadków podtrzymywane i pogłębiane w „realu”, aż 64% młodych, którzy poznali kogoś przez Internet, spotykało się z tą osobą osobiście, a 46% nadal utrzymuje z nią kontakt [48].

Ryc. 6. Znajomości zawarte przez Internet i ich trwałość

Źródło: oprac. własne, na podst. Młodzi 2005 – Raport Gazety Wyborczej

Komunikacyjne aspekty korzystania z Internetu są znaczące jeśli chodzi o młodych ludzi. 62% badanych wysyła przez Internet SMS-y, 53% korzysta z sieciowych komunikatorów typu Gadu-Gadu, ICQ, 49% kontaktuje się z obecnymi znajomymi, 19% zawiera znajomości przez Internet, 21% uczestniczy w dyskusjach na forach, a 15% bierze udział w czatach[49]. Potwierdzają to również wyniki krakowskiego badania Społeczeństwo informacyjne. Aspekty funkcjonalne i dysfunkcjonalne, gdzie aspekty komunikacyjne również dominują, jeśli chodzi o sposób korzystania z Internetu - 78,3% wysyła maile, 72% korzysta z sieciowych komunikatorów, 54,4% wyszukuje w Internecie różnorodnych informacji[50].

Ryc . 7. Sposoby korzystania z Internetu przez krakowskich studentów

Źródło: Szpunar, M., dz.cyt.

            Z pewnością kontakty zawarte za pomocą Internetu są inne, niż te zawarte w świecie offline. To jednak, że platformą ich egzystowania staje się komputer i sieć wcale nie deprecjonuje ich prawdziwości. Są to kontakty specyficzne, a ich charakter warunkuje komunikacja CMC. Wydaje się raczej, że Internet poszerza zakres kontaktów społecznych, umożliwiając komunikację w sytuacji, gdy bezpośredni kontakt z daną osobą jest utrudniony, bądź niemożliwy.