mgr Magdalena Szpunar

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania

Zakład Reklamy, Grafiki Komputerowej i Nowych Mediów

Społeczna percepcja gier komputerowych

Od roku 1962, kiedy to pojawiła się pierwsza gra o nazwie Spacewar do czasów obecnych dzieli nas prawdziwa przepaść. Można powiedzieć, że postęp jaki dokonał się w tej sferze ma charakter raczej geometryczny, niż liniowy. Proste gry oparte o mało atrakcyjny tryb tekstowy, ewoluowały w kierunku niezwykle zaawansowanych graficznie[1]. Rynek gier dokonał niezwykłego postępu nie tylko w sferze technologicznej, ale także stał się poważną gałęzią gospodarki USA, która według przewidywań, wkrótce osiągnie zyski wyższe od branży filmowej[2].

Ryc. 1. Sprzedaż gier komputerowych i gier wideo w USA (w milionach $)

Źródło: oprac. własne, na podst. http://www.theesa.com/facts/sales_genre_data.php

Niemal co trzecie z polskich gospodarstw domowych posiada co najmniej jedną grę komputerową (bez konsoli), a średnia liczba tego typu gier w gospodarstwie wynosi 6[3]. Z badań wynika[4], iż 15% Polaków powyżej 15 roku życia gra na komputerze lub konsoli przeciętnie trzy godziny miesięcznie (z uwzględnieniem również osób niegrających). W grupie grających dominują osoby w wieku 15-18 lat, gdzie gra 58% badanych, a w kategorii wiekowej 19-24 lata gra co czwarty respondent. Warto jednak zauważyć, iż wśród średniego pokolenia tj. osób przed czterdziestką gry również cieszą się popularnością - 20% badanych z tej kategorii deklaruje, iż gra w gry komputerowe[5].

Ryc. 2. Liczba godzin jaką Polacy grają na komputerze lub konsoli (średnio miesięcznie)

Źródło: oprac. własne, na podst. M. Kochanowicz, Sondaż Gazety: W co grają Polacy, http://serwisy.gazeta.pl/kultura/1,34169,2862054.html

W USA gry komputerowe cieszą się dużo większą popularnością, iż w Polsce. 50% Amerykanów gra w gry komputerowe i wideo, a wśród dorosłych graczy przeciętny okres korzystania z gier wynosi 12 lat. Amerykanie również spędzają dużo więcej czasu grając, w przypadku dorosłych kobiet jest to 7,4 godziny tygodniowo, w przypadku mężczyzn 7,6 godziny tygodniowo[6].

Z Raportu Gazety Wyborczej – Młodzi 2005 wynika, iż w spędzaniu wolnego czasu młodzieży, coraz więcej miejsca zajmuje korzystanie z nowych mediów, które w ich życiu odgrywają doniosłą rolę. Aż 18% badanych spędza wolny czas grając w gry komputerowe i gry wideo (20% młodzieży uczącej się i 16% młodzieży nie uczącej się). Gry komputerowe stają się sposobem spędzania czasu wolnego dla 20% badanych pomiędzy 22-24 rokiem życia, 18% w kategorii wiekowej 19-21 lat i 14% dla młodzieży pomiędzy 25-26 rokiem życia. Gry komputerowe oraz gry wideo są częstszą formą spędzania wolnego czasu w miastach powyżej 500 tysięcy mieszkańców 23%, niż na wsiach 12%[7].

Ważne tutaj wydaje się udzielenie odpowiedzi na pytanie: dlaczego ludzie w ogóle grają? Respondenci udzielają tutaj następujących odpowiedzi – dla 78% badanych gry są wyzwaniem, 55% pomagają rozładować stres, zdaniem 49% badanych zapewniają najlepszą rozrywkę w stosunku do poniesionych kosztów (49%), a 37% traktuje je jako interaktywną przygodę z przyjaciółmi lub rodziną[8].

Ryc. 3. Motywacje do grania

Źródło: oprac. własne, na podst. Rynek USA a rynek Polski – gry komputerowe, http://www.gry-online.pl/firma/g_rynek_gier.htm

Okazuje się również, że gry stanowią element inicjujący „przygodę” młodych ludzi z komputerem, stanowiąc łagodne przejście do świata komputerów. 70% badanych deklaruje, iż gry stanowiły pierwszy element styku z komputerem[9].

Płeć w znaczący sposób różnicuje korzystanie z gier komputerowych.  Co drugi mężczyzna w grupie wiekowej do 25 lat przynajmniej raz w miesiącu gra na komputerze, podczas gdy tylko co czwarta kobieta. Mężczyźni spędzają też więcej czasu grając w gry komputerowe – w przypadku mężczyzn jest to godzina i 20 minut spędzone przed komputerem, w przypadku kobiet 40 minut[10].

Również zmienna płci wpływa na rodzaj gier, jakie preferują obie płcie. Kobiety najwięcej czasu spędzają na grach logicznych i pasjansach (34 minuty miesięcznie) oraz grach przygodowych. Możemy wnioskować, że ten typ gier nie wymaga wysokich umiejętności manualnych, koniecznych w przypadku gier zręcznościowych. Mężczyźni preferują gry strategiczne (102 minuty miesięcznie), sportowe i zręcznościowe (79 minut miesięcznie), które wymagają od użytkownika zdolności manualnych, koordynacji, szybkości podejmowania decyzji oraz krótkiego czasu reakcji. Dużą popularnością wśród męskich graczy cieszą się również wyścigi i symulatory (41 minut miesięcznie), które mogą stać się szansą na sprawdzenie swoich umiejętności w wirtualnym środowisku oraz strzelaniny (38 minut miesięcznie). Warto tutaj zwrócić uwagę, iż mieszkańcy wsi niemal tak samo intensywnie grają na komputerach jak mieszkańcy miast[11].

Ryc. 4. Czas spędzanych na grach komputerowych a płeć (dane w minutach miesięcznie)

Źródło: oprac. własne, na podst. M. Kochanowicz, Sondaż Gazety: W co grają Polacy, http://serwisy.gazeta.pl/kultura/1,34169,2862054.html

Wyniki badań przeprowadzonych na polskim gruncie potwierdzają badania przeprowadzone w USA. Na amerykańskim rynku w roku 2004 najlepiej sprzedawały się gry strategiczne 26,9%, familijne i dla dzieci 20,3%,  strzelanki 16,3%, fabularne 10%, przygodowe 5,9%, sportowe 5,4% oraz gry akcji 3,9%[12]. Warto tutaj odnotować, iż podczas, gdy w Polsce dominują gry na PC, w innych krajach 80% gier przeznaczona jest na konsole (Playstation, Cube)[13].

Ryc. 5. Najlepiej sprzedające się gry komputerowe w 2004 w USA (wg. typów)

Źródło: oprac. własne, na podst. http://www.theesa.com/facts/sales_genre_data.php

Analizując nagłówki prasowe dotyczące gier komputerowych, trudno nie oprzeć się wrażeniu, że gry przypominają przysłowiową puszkę Pandory. Media karmiące się tanią sensacją rozkoszują się w tytułach typu Śmierć przed komputerem, a skoro to media są czwartą władzą i skoro, to one kreują nasz obraz rzeczywistości, trudno winić społeczeństwo za negatywny odbiór gier komputerowych. W. Krusiński opisuje dwie ofiary gier komputerowych, gdzie dwudziestodwuletni mieszkaniec Tajlandii T. Sommoi po całonocnym graniu w kafejce internetowej umiera z powodu niewydolności serca. Kolejna ofiara gier komputerowych opisana przez Krusińskiego to dwudziestosiedmioletni tajwańczyk L. Wen-Cheng, który 32 godziny z przerwami na korzystanie z toalety spędził przed komputerem[14]. Negatywną percepcję gier stymulują sami zainteresowani, czyli gracze. W Stanach Zjednoczonych odnotowano przypadki, gdzie zatrzymany nastolatek oskarżony o kradzież samochodu, bądź dokonanie napadu, tłumaczył się przed sądem, że do tych przestępstw zainspirowały go gry komputerowe, w szczególności „GTA 3”[15].

 Niektóre kraje próbują reglamentować dostęp do gier komputerowych, a nawet całkowicie zakazywać ich użytkowania. W ten sposób postąpiła w 2002 roku Grecja, która jako pierwszy kraj na świecie uchwaliła ustawę zakazującą pod karą grzywny, a nawet więzienia, grania w gry elektroniczne. Zakaz ten miał stać się panaceum na nielegalny hazard, który kwitł w barach i salonach gier[16]. W tym samym roku parlament Hondurasu, zakazał sprzedaży i użytkowania gier zawierających przemoc. Według autorów tej ustawy, zakaz miałby zredukować agresywny wpływ gier komputerowych na społeczeństwo i przyczynić się do zatrzymania stale wzrastającego poziomu przemocy[17].

Badacze zauważają, iż wiele gier zawierających przemoc jest również sprzedawana poza USA, gdzie wskaźniki przestępstw są o wiele niższe niż w USA. Zdaniem badaczy sugeruje to, iż przyczyna przestępczości leży, gdzie indziej. Należy tutaj zwrócić uwagę, iż liczba przestępstw, szczególnie wśród osób młodych gwałtownie spadła od lat 90. XX wieku, podczas, gdy sprzedaż gier zwiększyła się od roku 1994 dwukrotnie[18].

Amerykańscy badacze piszą wprost, iż nie można wykazać, iż gry wzmagają przemoc w realnym życiu,  inni dowodzą, iż jeśli nawet ten związek istnieje, to jest bardzo słaby statystycznie[19].

Ryc. 6. Zmniejszający się wskaźnik przestępczości w USA (lata 1994-2000), a wzrost sprzedaży gier komputerowych

Źródło: oprac. własne, na podst. Essential facts about games and youth violence, http://www.theesa.com/files/EF-GamVio.pdf; dane dla sprzedaży gier w milionach $ - rok 1994: 4 miliony $, rok 2000: 6 milionów $

Psychologowie ostrzegają, iż oglądanie scen agresywnych wpływa na wzrost agresywności u dzieci. Zjawisko to określają mianem desyntyzacji, czyli znieczulenia. Zauważa się, iż w grach komputerowych to gracz sam dokonuje agresji i mimo, że agresja ta ma charakter symulowany, gracz oswaja się z nią i nabiera wprawy[20]. Można wnioskować, iż następuje zobojętnienie na sceny z udziałem przemocy, co w konsekwencji „wymusza” na odbiorcy coraz większą tolerancję na sceny agresywne. Warto zwrócić tutaj uwagę na jeden czynnik gracz, aby wygrywać najczęściej musi się utożsamiać z agresorem i dokonywać nierzadko totalnej destrukcji całego otoczenia. W momencie, kiedy psychika młodego człowieka jest jeszcze nieukształtowana trudno nie przychylić się do głosów sceptyków. Warto jednak zwrócić uwagę, że gry komputerowe to nie tylko gry, w których celem najwyższym jest destrukcja wszystkich i wszystkiego. Wiele gier ma charakter wybitnie edukacyjny, o czym media informujące o fatalnym wpływie na psychikę młodych ludzi, zdają się zapominać.

Nieśmiało jednak przez lubujące się w negatywnych, sensacyjnych informacjach media, przedzierają się pierwsze kruki, informujące o pozytywnym wpływie gier komputerowych na psychikę młodych ludzi. E. Bendyk przełamuje złą sławę, którą owiane są gry komputerowe, przytaczając wyniki badań wedle których, od grania szybko rośnie wskaźnik inteligencji IQ, o 15 punktów w skali pokolenia, wskazując, iż gry uznawane przez wielu rodziców za utrapienie i czystą stratę czasu uczą, rozwijają wyobraźnię i ciekawość, poszerzają horyzonty (o ile oczywiście są stosowane z umiarem)[21].

Amerykańscy rodzice bardzo pozytywnie odbierają gry komputerowe. 63% z nich uważa, że gry komputerowe i wideo mają pozytywny wpływ na życie ich dzieci, jednocześnie aż 92% monitoruje zawartość gier komputerowych  na których ich dzieci grają. 53% rodziców przyznaje, że przynajmniej raz w miesiącu gra z dzieckiem w gry komputerowe. 69% rodziców gra z dzieckiem ponieważ to ono, o to poprosiło, 68% twierdzi, że to dobry sposób na spędzenie czasu z dzieckiem, 66% uważa to za dobrą zabawę łączącą rodzinę, a 56% upatruje w tym szansy na monitorowanie zawartości gry[22]. Co trzeci Amerykanin (35%) za najprzyjemniejszą formę rozrywki uważa właśnie gry komputerowe, 15% surfowanie po Internecie, 13% czytanie książek, 11% kino i teatr, 8% inne[23].

Ryc. 7. Najprzyjemniejsze formy spędzania wolnego czasu wg. Amerykanów

Źródło: oprac. własne, na podst. Rynek USA a rynek Polski – gry komputerowe, http://www.gry-online.pl/firma/g_rynek_gier.htm

Snując rozważania na temat graczy komputerowych, warto sobie odpowiedzieć na pytanie, czy możemy mówić o reprezentatywnym, typowym graczu, czy możliwe jest wskazanie cech uniwersalnych, które będą go cechowały. Zmienne takie jak płeć, wiek, czy wykształcenie, z pewnością pozwalają na zbudowanie modelu typowego gracza. Jednakże różnorakie motywacje graczy nie pozwalają na ich unifikację. Z badań R. Bartle wynika, iż można wskazywać na cztery typy osób, które korzystają z gier komputerowych. Są to: wyczynowcy – dla nich najważniejszy jest cel, np. zdobycie punktów, odkrywcy – zainteresowani funkcjonowaniem gry od strony technicznej, poszukiwacze towarzystwa oraz zbójcy – czyli ci, którzy napastują innych. R. Bartle w swojej typologii graczy używa kolorów kart, gdzie kiery (ang. hearts – serca) to osoby towarzyskie, trefle (ang. clubs – maczugi) to zabójcy, kara (ang. diamonds – diamenty) to wyczynowcy – zbieracze skarbów, zaś piki (ang. spades - łopaty) to odkrywcy[24].

Ryc.8. Typologia internetowych graczy

­

Źródło: oprac. własne na podst. R. Bartle Hearts, clubs, diamonds, spades: Players who suit MUDs  „Journal of MUD Research” 1(1) 1996.

R. Bartle stwierdza, iż na podstawie obserwacji wieloletniego administrowania programami typu MUD, najbardziej napięte stosunki panują między graczami kierującymi się całkowicie przeciwnymi motywami, czyli w przypadku jego typologii poszukiwaczami towarzystwa a zabójcami. Zabójcy chcą wyeliminować z gry „mięczakowatych” poszukiwaczy towarzystwa. Napięcia międzygrupowe, jak i zmiany liczebności poszczególnych typów graczy modyfikują charakter MUD, czasem prowadząc nawet do jego unicestwienia. Przewaga kategorii zwanej poszukiwaczami towarzystwa skieruje grupę raczej w stronę czatowych pogaduszek, a przewaga zabójców w stronę gier zręcznościowych. Na sam typ, liczbę graczy danej kategorii można wpływać programowo, np. poprzez efekty dźwiękowe śmiech, aplauz, westchnienie, warczenie, wysyłając przekaz socjoemocjonalny przyciągniętych zostaje większa ilość poszukiwaczy towarzystwa, a wyczynowców mogą przyciągać rozbudowane poziomy, klasy[25].

Bibliografia:

1. R.A. Bartle, Hearts, clubs, diamonds, spades: Players who suit MUDs, „Journal of MUD Research” 1996, 1(1)
2. E. Bendyk, Gra w dwa światy, http://technopolis.onet.pl/1349,1109292,artykul_typ.html
3. M. Bielawski, Perspektywy rozwoju rynku gier komputerowych w Polsce, http://www.tradebizz.pl/index.php?view=cms&branza=31&id=41&sid=468
4. M. Braun-Gałkowska, Gry komputerowe a psychika dziecka, w: Edukacja i Dialog, 1997/9
5. R. Budzowski, Oblicze rynku gier komputerowych, w: A. Szewczyk (red.) Komputer- przyjaciel czy wróg?,  Szczecin, US, 2005
6. Essential facts about games and youth violence, http://www.theesa.com/files/EF-GamVio.pdf
7. http://www.theesa.com/facts/sales_genre_data.php

8.        M. Kochanowicz, Sondaż Gazety: W co grają Polacy, http://serwisy.gazeta.pl/kultura/1,34169,2862054.html

9.        W. Krusiński, Grand Theft Auto: Vice City – gloryfikacja przemocy, http://technopolis.onet.pl/1349,1131709,artykul_typ.html

10.     W. Krusiński, Gry komputerowe znów zakazane!, http://technopolis.onet.pl/370,1103965,artykul_typ.html

11.     W. Krusiński, Śmierć przed komputerem, http://technopolis.onet.pl/370,1100086,artykul_typ.html

12.     Młodzi 2005 – Raport Gazety Wyborczej; badanie przeprowadzono w dniach 11.04.2005 - 24.04.2005 na reprezentatywnej próbie Polaków w wieku 19-26 lat, wielkość próby 1000 osób,  http://praca.gazeta.pl/pub/mlodzi2005/_pdf/mlodzi2005.pdf

13.     Nośniki kultury w polskich domach, http://www.pbssopot.com.pl/x.php?x=253/Nosniki-kultury-w-polskich-domach.html

14.     Rynek USA a rynek Polski – gry komputerowe, http://www.gry-online.pl/firma/g_rynek_gier.htm

15.     A. Szewczyk, Gra komputerowa – dobry czy zły prezent? w: A. Szewczyk (red.) Komputer- przyjaciel czy wróg?,  Szczecin, US, 2005

16.     M. Szpunar, Społeczności wirtualne jako nowy typ społeczności – eksplikacja socjologiczna, w: Studia Socjologiczne, 2/2004